Mastitis - bardzo droga choroba bydła

Źródło: D.Jańczak

Do mastitis dochodzi głównie, gdy drobnoustroje przedostaną się do strzyku przez kanał strzykowy. Najczęstszą przyczyną choroby jest zakażenie, w szczególności przez bakterie, ale także grzyby, wirusy i glony. 

Rolnik, zarówno w produkcji roślinnej jak i zwierzęcej często zmaga się z różnymi  chorobami, które negatywnie wpływają na wyniki ekonomiczne osiągane przez gospodarstwa. W poniższym artykule postaramy się przybliżyć problem choroby, która określana jest jako najdroższa choroba krów, a mianowicie mastitis.

Mastitis jest bardzo powszechną chorobą w stadach krów mlecznych i  oznacza zapalenie gruczołu mlekowego, czyli zapalenie wymienia. Jest schorzeniem  bardzo bolesnym i upośledzającym, mogącym doprowadzić do znacznego pogorszenia dobrostanu krowy, a w ostateczności nawet do śmierci. W konsekwencji schorzenie to przynosi ogromne straty w przemyśle mleczarskim, ponieważ powoduje obniżenie wydajności krów, wpływa na pogorszenie składu, a także wartości cytologicznej mleka, a to uniemożliwia  jego dalsze spożycie i przetwórstwo. Ponadto chore zwierzęta wymagają natychmiastowego leczenia, które w wielu przypadkach nie przynosi spodziewanych efektów, a to zmusza hodowców do brakowania takich  krów ze stada.  Mimo że  w ostatnich latach możemy zaobserwować spadek liczby przypadków mastitis, to jednak występuje ono ciągle u ok. 25-45% zwierząt. 

Przyczyny i objawy mastitis 

Do choroby tej dochodzi głównie, gdy drobnoustroje przedostaną się do strzyku przez kanał strzykowy. Najczęstszą przyczyną mastitis jest zakażenie przez drobnoustroje, w szczególności bakterie, ale także grzyby, wirusy i glony. Do zapalenia wymienia dochodzi również po urazie mechanicznym, podrażnieniu wymienia, ale także przez różnego rodzaju substancje chemiczne. Istnieją dwa główne typy mastitis: pochodzenia środowiskowego i zakaźne.

Mastitis pochodzenia środowiskowego

Przyczyną występowania mastitis pochodzenia środowiskowego jest całe otoczenie  zwierząt, tj. legowisko, ściółka, odchody, woda czy pastwisko. Głównymi patogenami odpowiedzialnymi za środowiskowe zapalenie wymienia są: Streptococcus uberis, Streptococcus dysgalactiae, Escherichia coli, Klebsiella spp., Enterobacter spp., Pseudomonas spp. Do zakażenia dochodzi najczęściej, gdy nie są przestrzegane zalecane normy higieniczno-sanitarne w hali udojowej, kiedy krowa przebywa na legowisku, w korytarzu spacerowym, a nawet na pastwisku.

Bez względu na warunki środowiskowe, w jakich przebywa bydło, możemy  wyodrębnić dwa główne czynniki prowadzące do wzrostu ryzyka stanów zapalnych wymienia. Pierwszym z nich jest duże zagęszczenie krów, które prowadzi do bliskich kontaktów między zwierzętami. Kontakty te niosą  groźbę zanieczyszczenia wymienia odchodami. Drugim czynnikiem jest nadmierne uwilgotnienie, które  sprzyja zabrudzeniom skóry strzyków i wymienia, co stwarza  idealne warunki do rozwoju drobnoustrojów. Należy pamiętać, że po udoju strzyki zostają otwarte przez około 30 minut. Stają się wówczas łatwą bramą wejściową dla bakterii powodujących zapalnie, dlatego by ograniczyć możliwość zakażenia wymienia, krowa po udoju  nie powinna leżeć. Aby zachęcić krowę do pozostania w pozycji stojącej, można po udoju podać jej  paszę. 

Mastitis pochodzenia zakaźnego

Z kolei do mastitis pochodzenia zakaźnego, dochodzi podczas kontaktu zdrowej krowy z już zarażoną krową, a infekcja przenosi się najczęściej podczas doju. Źródłem zarażenia patogenami zakaźnymi jest mleko chorych zwierząt, które w bardzo łatwy sposób  może być przenoszone za pomocą sprzętu dojącego  lub rąk osoby obsługującej. Drobnoustroje łatwo przywierają do strzyku, kolonizują jego nabłonek i przedostają się do wnętrza gruczołu mlekowego. 

Objawy mastitis

Objawy są różne w zależności od postaci choroby. Wyróżniamy mastitis w postać klinicznej i podklinicznej.  Postać kliniczna objawia się nagłym i gwałtownym przebiegiem choroby. Wiąże się ogólnoustrojowymi objawami takimi jak gorączka, brak apetytu i odwodnienie, a także ogólne osłabienie organizmu. Zauważalne są zmiany w wymieniu polegające na zaczerwienieniu, obrzęku i bóleu podczas badania palpacyjnego. Z kolei w mleku możemy dostrzec ślady ropy lub krwi, co powoduje zmiany w jego kolorze. Jego smak staje się słonawy, a w konsystencji pojawiają się zmiany w postaci kłaczków i grudek.

Postać podkliniczna mastitis występuje znacznie częściej niż postać kliniczna. Jest formą ukrytą i najczęściej podczas codziennych zabiegów niezauważalną przez hodowcę. Rozpoznanie choroby następuje po badaniach laboratoryjnych. Testy biologiczne wskażą rodzaj bakterii i ustalą najbardziej skuteczny lek i dawkę zwalczający patogen wywołujący chorobę. 

Leczenie mastitis

Niestety, leczenie mastitis jest niezwykle trudne, a spowodowane  jest to dużą ilością czynników, które mogą wywołać chorobę. W przypadku wystąpienia któregokolwiek z objawów zapalenia wymienia, należy jak najszybciej  postawić diagnozę, by podjąć odpowiednie kroki i uniknąć komplikacji zdrowotnych, a co za tym idzie strat ekonomicznych. Ponieważ większą część przypadków stanowią te spowodowane bakterią, konieczne jest podanie antybiotyku. Mimo że antybiotyki w leczeniu tego typu choroby są nieuniknione, to zauważa się, że taka terapia  powoduje jednak uodpornianie się patogenów na preparaty lecznicze, co prowadzi do coraz mniejszej skuteczności antybiotykoterapii. W związku z tym warto podejmować próby leczenia gruczołu mlekowego innymi metodami.  Leczenie mastitis bez udziału antybiotyków jest możliwe w przypadku, gdy mamy do czynienia tylko z niektórymi objawami choroby. Zaliczamy do nich obecność tylko kłaczków w pierwszych strugach mleka,  lekki obrzęk wymienia, oraz potwierdzone mikrobiologicznie (E. coli, Klebsiella spp.) kliniczne zapalenie wymienia, któremu nie towarzyszą objawy gorączki czy zalegania. W małych gospodarstwach ekologicznych  często stosowane są sposoby naszych babć, czyli okładanie wymion liśćmi kapusty. Należy również często zdajać chore krowy, aby jak najczęściej usuwać toksyny produkowane przez patogeny. Spowoduje to znaczne zmniejszenie obrzmienia wymienia, co będzie skutkowało obniżeniem jego bolesności.

Wykrywanie mastitis

Do najpopularniejszych metod wykrywania stanów zapalnych mastitis zalicza się w szczególności:

• płyn diagnostyczny Mastirapid
• badanie zawartości chlorków
• próba Whiteside’a
• metoda pomiaru oporności

Prowadzenie weryfikacji jakości mleka z użyciem płynu diagnostycznego Mastirapid polega na tym, że obecny w płynie detergent - laurylosiarczan sodowy reaguje z DNA leukocytów, co powoduje pojawienie się skłaczenia (przy niższej liczbie leukocytów) lub zgęstnienie i ześluzowacenie próbki (przy wysokim poziomie leukocytów). Drugi składnik płynu – purpura bromokrezolowa zmienia swe zabarwienie w zależności od pH mleka. Następną metodą jest badanie zawartości chlorków – czyli miareczkowanie odbiałczonej próbki mleka roztworem azotanu srebra wobec chromianu potasowego jako wskaźnika. Natomiast stosując próbę Whiteside’a stwierdza się, czy mleko ma podwyższoną liczbę komórek somatycznych, a jeśli tak, to w środowisku silnie zasadowym ulega ścięciu wywołanemu przez jądra leukocytów, białko leukocytów i fibrynogen.  Kolejna metodą jest  metoda pomiaru oporności, która uważana jest za najpewniejszy test. Polega na pomiarze oporu elektrycznego w mleku. Ponieważ zmianom zapalnym towarzyszy wzrost ilości soli w mleku,  powoduje to zmianę jego oporności. 

Profilaktyka - zapobiegaj mastitis

Lepie zapobiegać, niż leczyć. Dlatego w celu ograniczenia wystąpienia zapalenia gruczołu mlecznego u krów konieczne jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim należy zapewnić czyste i komfortowe środowisko oraz utrzymywać czystość w okolicach wymienia. Kolejną zasadą jest zastosowanie reżimu sanitarnego w czasie doju, przez stosowanie dezynfekcji strzyków zarówno przed, jak i po doju. Należy pamiętać, iż bardzo częstą przyczyną zapalenia wymienia jest zakładanie kubków udojowych na mokre strzyki, a także używanie brudnych gąbek do  mycia wymienia. Skutecznym sposobem na ograniczenie zabrudzenia strzyków jest używanie  jednorazowych ręczników papierowych, oraz stosowanie  dezynfekcji strzyków preparatami w postaci piany. Niezbędnym elementem profilaktyki jest dbanie o wysoki poziom bezpieczeństwa stosowanych urządzeń dojących. By mieć 100% pewność, że urządzenia te nie zranią krowy, należy dokonywać okresowych przeglądów sprzętu udojowego, a także na bieżąco dokonywać usuwania usterek systemu udojowego. Bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na odporność krów na mastitis jest żywienie. Witaminy i pierwiastki śladowe, a  szczególnie selen i witamina E są czynnikiem wpływającym na system odpornościowy krów mlecznych. Nie można nie wspomnieć, że sprzęt udojowy - dojarka mechaniczna, hale udojowe czy też robot udojowy mają także wpływ na zdrowotność wymienia i strzyków. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na podciśnienie panujące w instalacji udojowej - powinno wynosić ok 38-40kPa. Zbyt duże podciśnienie - wpływa destrukcyjnie na nabłonek wyścielające wewnątrz kanału strzykowego. Ponadto brak odpowiedniej higieny i dokładnego mycia instalacji może również być przyczyną tej nieprzyjemnej choroby.

W hodowli bydła mlecznego doświadczenie i wiedza jest szczególnie ważna, gdyż tylko u około 2-5% z krów dotkniętych mastitis notuje się postać kliniczną, natomiast u pozostałej  części choroba przebiega  bezobjawowo. Chore krowy tracą około 20% swojej wydajności mlecznej, dlatego hodowca powinien dołożyć wszelkich starań, by przestrzegać wszystkich czynników mogących wywołać tę chorobę, która powoduje straty większe niż wszystkie inne choroby razem wzięte. 

ZOBACZ TAKŻE: Jak uchronić bydło przed stresem cieplnym?