Racjonalne nawożenie azotem zbóż ozimych wiosną. Co radzą eksperci?

Źródło: Canva

Azot to składnik mineralny wchodzący m.in. w skład białek, aminokwasów czy kwasów nukleinowych. Odgrywa kluczową rolę we wzroście i rozwoju roślin, które najczęściej pobierają go z gleby, ewentualnie z powietrza (np. rośliny motylkowe). Zboża, jako rośliny wymagające dużej ilości składników mineralnych i wody, potrzebują nawożenia azotem. Ma on bezpośrednie przełożenie na wielkość plonów, jakość ziarna (w tym odpowiednie proporcje białka i glutenu), wpływa też na ogólną kondycję pszenicy, żyta, owsa itp. 

Czytaj też: Wiosenne nawożenie azotem. O czym rolnicy muszą pamiętać?

Dlaczego nawozy azotowe powinny być używane w odpowiednich ilościach? 

Nawozy azotowe powinny być stosowane w racjonalny sposób. Niedobór tego składnika przyczynia się bezpośrednio do pogorszenia plonów. Podobny efekt może jednak przynieść jego nadmiar. Przedawkowanie azotu wydłuża też okres wegetacji roślin i powoduje kumulację tego składnika, co jest szkodliwe i dla ludzi, i przyrody. Odnosząc to konkretnie do zbóż: przenawożenie azotem może powodować ich wylęganie oraz porażenie przez choroby grzybowe (w tkankach roślin powstają bowiem związki azotowe o prostej budowie, będące źródłem substancji odżywczych dla grzyba).  

Czytaj też:
Nawozy azotowe w kukurydzy. Który wybrać? [KOMENTARZE SPECJALISTÓW]

Zboża ozime wykazują zwiększone zapotrzebowanie na azot zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu, który rozpoczyna się na wiosnę, kiedy rusza wegetacja. Większość specjalistów zaleca, by nawożenie azotem odbywało się w trzech dawkach:

1. podstawową – stosowaną wiosną przed rozpoczęciem wegetacji,
2. korekcyjną – aplikowaną od końca krzewienia do pełni strzelania w źdźbło,
3. na kłos – którą stosuje się od wzrostu kłosa w pochwie liściowej do pełni kłoszenia. 

Pierwsza dawka azotu z reguły aplikowana jest w firmie nawozów sypkich. Kolejne dawki to nawozy płynne. W niektórych przypadkach trzecią dawkę można pominąć. Dawkowanie trzeba bowiem dopasować do rodzaju gleby, istniejących zapasów azotu w glebie, tego, w jakiej kondycji są zboża po zimie, jaka jest ilość opadów w trakcie wegetacji. 

Czytaj też: Dopłaty do pensji i refundacja składek KRUS/ZUS. Jest ważny komunikat

Pierwsza, wiosenna dawka azotu na plantacjach zbóż ozimych. Jak ją dobrać? 

Według ekspertów umiejętny dobór pierwszej, startowej dawki azotu aplikowanej na przełomie zimy i wiosny może mieć kluczowe znaczenie dla wielkości przyszłych plonów. Zwłaszcza jeśli warunki panujące zimą nie sprzyjały uprawom zbóż ozimych. Jak dawkować azot po zimie? Co uwzględnić przy doborze dawki? 

Jak czytamy na przykład w materiałach informacyjnych Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego (KPODR): Przypominamy, że wpływ na wysokość pierwszej dawki azotu na oziminy mają takie czynniki, jak:

• gatunek i odmiana – pszenica ozima i pszenżyto ozime wymagają większych dawek niż żyto i jęczmień ozimy;
• termin siewu – im był wcześniejszy, tym więcej roślina wytworzyła pędów kłosonośnych jesienią i ma mniejsze potrzeby azotu na dokrzewienie (należy opóźnić i zmniejszyć pierwszą dawkę); natomiast przy opóźnionym siewie odwrotnie – dawka musi być nieco większa i wcześniejsza;
• rodzaj przedplonu oraz jego nawożenie i plonowanie – np. po rzepaku dobrze nawożonym i po strączkowych pierwszą dawkę można zmniejszyć, a po kukurydzy czy późnych burakach – zwiększyć;
• rodzaj i jakość gleby – na lepszych glebach oczekuje się wyższych plonów, a co za tym idzie – powinno się też stosować wyższe dawki;
• planowana wysokość plonu oziminy – w praktyce bardzo wysokie plony wymagają trzech  stosunkowo wysokich dawek;
• zasoby wodne gleby – gdy jesienią i zimą występowały silne opady przy niezamarzniętym gruncie,  gleba może być „przepłukana” z azotu – rekomendowane jest zastosowanie wyższych dawek. 

Czytaj też: Zmiana czasu na letni 2025: Kiedy wypada? Czy to już dziś?

Średnie zapotrzebowanie na azot zbóż ozimych 

Przyjmuje się, że średnie zapotrzebowanie na azot poszczególnych rodzajów zbóż ozimych wygląda następująco:

• pszenica ozima – średnio 27-28 kg na tonę,
• jęczmień ozimy – średnio 26 kg na tonę,
• pszenżyto ozime – średnio 24 kg na tonę,
• żyto – ok. 22 kg na tonę. 

Jak obliczyć dawkowanie azotu na wiosnę? 

Jak posługując się tymi wartościami można obliczyć dawkowania azotu? Oprócz średniego zapotrzebowania trzeba wziąć pod uwagę oczekiwany plon z hektara (można przyjąć średnią z ostatnich kilku lat) oraz ilość azotu, która już jest w glebie. Takich obliczeń można dokonać samodzielnie. Można też skorzystać ze schematów dawkowania dla poszczególnych rodzajów zbóż i gleb przygotowanych np. przez producentów nawozów albo przez ośrodki doradztwa rolniczego takie jak wspomniany KPODR. 

Z przygotowanych przez KPODR schematów wynika na przykład, że dla pszenicy ozimej pierwsza dawka może wynosić od 35-40 kg azotu (N) na tonę (dobry przedplon, wczesny siew, najlepsze gleby, oczekiwana wydajność z hektara 9-10 ton) do nawet 80-90 kg na tonę (słaby przedplon, późny siew, dobre gleby, oczekiwana wydajność – 7-8,5 tony z hektara). 

Przy drugiej dawce rekomendacje mieszczą się w granicach 60-80 kg. Najwyższe dawkowanie potrzebne jest na średnich glebach, z dobrym przedplonem, późnym siewem i wydajnością na poziomie 5-6,5 tony. Przy takim scenariuszu trzecia dawka nie jest już wskazana. Według zleceń ekspertów warto ją jednak stosować tam, gdzie spodziewane polony mogą być najwyższe. Wtedy nawozimy pszenicę wysoką dawką (80 kg). W innych przypadkach dawkowanie mieści się w przedziale 50-60 kg. 

Czytaj też: Kiedy wypada tłusty czwartek 2025? W tym roku znacznie później niż ostatnio

Dawkowanie azotu na podstawie gęstości łanu zbóż ozimych 

W poradnikach dotyczących dawkowania azotu na wiosnę można też znaleźć metody określania dawki na podstawie gęstości łanu (którą określamy sprawdzając, jaki jest stan zboża po zimie). Oprócz tego tutaj również trzeba wziąć pod uwagę oczekiwaną wydajność z hektara oraz średnie zapotrzebowanie danego zboża na azot. Po sprawdzeniu stanu zboża określamy, jak wygląda łan po zimie. W przypadku np. pszenicy można przyjąć, że: 

• łan optymalny to taki, którego gęstość żywych pędów wynosi 700-1000 szt./m kw.;
• łan rzadki – gęstość poniżej 500 szt./m kw.;
• łan gęsty – powyżej 1300 szt./m.kw. 

Czytaj też: Pellet i owies opałowy. Ile owsa na tonę pelletu? I czy to się opłaca?

Od kiedy można stosować azot w 2025 r.? Zasady wiosennego nawożenia azotem 

Do 2023 r. nawozy azotowe na wiosnę można było stosować dopiero po 1 marca. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przypomina, że zgodnie z obowiązującym programem azotanowym istnieje możliwość warunkowego stosowania tych nawozów już od 1 lutego – o ile wystąpią odpowiednie warunki pogodowe. Warunkowe nawożenie azotem możliwe jest przez cały luty, o ile:

• przez 5 dni następujących po sobie, każdego dnia, średnia dobowa temperatura powietrza przekroczy 3°C – dotyczy możliwości nawożenia roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, upraw wieloletnich i trwałych użytków zielonych;
• przez 5 dni następujących po sobie, każdego dnia, średnia dobowa temperatura powietrza przekroczy 5°C – dotyczy możliwości nawożenia pozostałych upraw.

„Rolnik nie musi sam sprawdzać ww. warunków pogodowych. Informacje te w lutym 2025 r. publikować będzie Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy (IMGW-PIB) na specjalnie przygotowanej stornie internetowej (https://agrometeo.imgw.pl/kryterium_wczesniejszego_terminu_nawozenia)” – czytamy w komunikacie MRiRW. 

Dalej czytamy: „Niezależnie od panujących warunków pogodowych musimy pamiętać, że zabronione jest stosowanie nawozów na glebach zalanych wodą, nasyconych wodą, pokrytych śniegiem, zamarzniętych. Za glebę zamarzniętą nie uznaje się taką, która rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia”.