Sięgnij po unijne i dbaj o środowisko! [WYKAZ PROGRAMÓW]

Źródło: Adobe Stock

Polityka rolna w ciągu najbliższych 5 lat, jak nigdy dotąd, będzie ukierunkowana bardzo mocno na ochronę środowiska naturalnego i klimatu. Na działania wspierające rolników we wdrożeniu nowych technologii oraz rekompensujące straty związane z niższymi dochodami zaplanowano miliardy złotych. W ramach jakich programów będą wypłacane?

Krajowy Plan Strategiczny Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 – 2027 jest w tej chwili, jak biblia. Od tego, co zostało w nim zawarte, będzie zależeć przyszłość całego sektora rolnego oraz obfitość portfela przysłowiowego Kowalskiego. Łączny budżet wynosi 25 mld euro, z czego na płatności bezpośrednie przeznaczono ponad 17 mld euro, a na II filar – 7,9 mld euro. Dzięki niemu wzmacniana ma być konkurencyjność i rozwój polskiego rolnictwa oraz obszarów wiejskich. Przede wszystkim jednak promowana będzie zielona i cyfrowa gospodarka. Co z tego wynika? Aż 40% wsparcia w ramach WPR ma być ukierunkowane na klimat, a 35% EFRROW (Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) na środowisko. To z kolei oznacza, że wiele programów unijnych, z których od tego roku będą mogli korzystać rolnicy, będą powiązane z działaniami prośrodowiskowymi i proekologicznymi. Modne stało się ich określenie: instrumenty zielonej architektury WPR.

Po pierwsze: dopłaty obszarowe

Nowe podejście do polityki rolnej znajduje swoje odzwierciedlenie już w warunkach ubiegania się o dopłaty bezpośrednie.

- Przyznanie płatności bezpośrednich uwarunkowane jest koniecznością spełnienia licznych wymogów obejmujących normy dobrej kultury rolnej w zakresie ochrony środowiska oraz wymogi dotyczące zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt, zdrowia roślin, dobrostanu zwierząt i środowiska naturalnego, składające się na tzw. zasadę wzajemnej zgodności - cross compliance – wyjaśnia Dariusz Mamiński z Biura Prasowego MRiRW.

Dotychczas zainteresowanie tym rodzajem wsparcia było ogromne. Dopłaty przyznawano do niebagatelnej powierzchni ponad 14 mln hektarów, użytkowanych przez 1,26 mln beneficjentów. Czy i w tym roku rolnicy w takiej liczbie złożą wnioski o płatności bezpośrednie? Okaże się w ciągu najbliższych kilku miesięcy. Nabór ruszył 15 marca i potrwa do 31 maja. Do tej pory, aby sięgnąć po te środki, trzeba było spełnić: zasadę wzajemnej zgodności i tzw. zazieleniania. Teraz obywa wymogi zostały połączone i dodatkowo wzmocnione, tworząc system warunkowości. Warunkowość, z dwoma wyjątkami, będzie obowiązywała rolników niezależnie od powierzchni posiadanego przez nich gospodarstwa. A więc spełnienie tych podstawowych wymogów będzie pierwszym etapem ubiegania się o środki unijne.

Po drugie: ekoschematy

Kolejnym elementem zielonej architektury są ekoschematy. Dużo się o nich mówi, bo dzięki ich realizacji będzie można nieźle zasilić budżet gospodarstwa, ale też będą one nakładać dodatkowe wymogi na rolników.

- Rolnicy, niezależnie od wielkości posiadanego gospodarstwa, będą mogli wnioskować o takie wsparcie na zasadzie dobrowolności. Ekoschematy to nowy rodzaj płatności bezpośrednich za realizację praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu, środowiska i dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad podstawowe wymogi określone m.in. w warunkowości. Realizują cele środowiskowe i klimatyczne WPR dotyczące łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, wspierania zrównoważonego rozwoju i ochrony zasobów naturalnych, takich jak woda, gleba i powietrze oraz ochrony bioróżnorodności - wyjaśnia Dariusz Mamiński.

Obecnie zakłada się realizację 6 ekoschematów: rolnictwo węglowe, obszary z roślinami miododajnymi, prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin, biologiczna ochrona upraw, retencjonowanie wody na TUZ oraz dobrostan zwierząt.

Spora grupa rolników przymierza się do realizacji rolnictwa węglowego, m.in. praktyki związanej z przyoraniem obornika w ciągu 12 godzin, co w znaczy sposób wpłynie na ograniczenie emisji amoniaku oraz podtlenku azotu. Oczywiście spełnienie tego wymogu będzie wiązało się z dodatkowymi zadaniami dla gospodarza, a więc zachowaniem wymaganego czasu na wymieszanie określonej ilości obornika z glebą, a także potwierdzenie realizacji tej praktyki za pomocą oświadczenia lub tzw. zdjęcia geotagowanego przy wykorzystaniu aplikacji udostępnionej przez ARiMR. Tę praktykę będzie można połączyć z innymi, takimi jak: zróżnicowana struktura upraw, opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia czy ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt.

- Za każdą praktykę przyznawane są punkty. Suma punktów pomnożona przez wielkość działki decyduje o wysokości wsparcia. Dlatego, dzięki możliwości łączenia ekoschematów, na jednej działce rolnik będzie mógł maksymalnie wykorzystać tę dopłatę - tłumaczy Andrzej Przepióra z Wielkopolskiej Izby Rolniczej.

Jednym z rolników, który być może postanowi wejść w ten ekoschemat, jest Patryk Chojnicki z Makówca w woj. kujawsko - pomorskim. Pan Patryk wraz z ojcem gospodaruje na 150 ha. Rolnicy specjalizują się w produkcji mleka. Obecnie w ich oborze znajduje się 250 sztuk bydła mlecznego. Chojniccy od wielu lat kładą duży nacisk na dobrostan zwierząt oraz działania prośrodowiskowe.

- Dopasowujemy się do wymagań i realizujemy takie dobre praktyki. Jest to chociażby stosowanie obornika czy gnojowicy, który jest od razu przyorywany, wymieszany z glebą. W przeszłości wybudowaliśmy silos, dzięki któremu zapobiegamy ściekaniu soków z pasz objętościowych do gruntu. Wcześniej była też budowa płyty obornikowej ze zbiornikiem na gnojowicę - opowiada Patryk Chojnicki.

1. Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi. Ten ekoschemat obejmie 8 praktyk:

• ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt. Celem praktyki jest ochrona bioróżnorodności poprzez właściwe gospodarowanie na TUZ o niskiej wartości produkcyjnej. Praktyka będzie przyczyniała się do ograniczenia zagęszczenia zwierząt.
• międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe. Celem praktyki jest poprawa stanu i ochrona gleby przed erozją.
• opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem. Celem praktyki jest właściwe zarządzanie nawożeniem dostosowanym do zasobności gleb w azot, fosfor, potas, magnez, wapń (N, P, K, Mg i Ca) i potrzeb roślin.
• zróżnicowana struktura upraw. Celem praktyki jest poprawa jakości gleby i potrzeba odbudowy materii organicznej poprzez wzbogacenie struktury upraw o gatunki roślin, które wpływają zarówno na dodatni bilans materii organicznej, jak i na zwiększenie różnorodności biologicznej.
• wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji. Celem praktyki jest ograniczenie emisji amoniaku do atmosfery.
• stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych. Celem praktyki jest ograniczenie emisji amoniaku do atmosfery.
• uproszczone systemy uprawy. Celem praktyki jest wsparcie konserwującej uprawy roli, poprzez zachowanie naturalnych zasobów przyrody przy równoczesnym osiąganiu zadowalających plonów.
• wymieszanie słomy z glebą - jako sposób na zwiększenie poziomu zawartości materii organicznej w glebie.

2. Obszary z roślinami miododajnymi. Celem interwencji jest zachęcenie rolników do tworzenia obszarów z roślinami miododajnymi, stanowiącymi długotrwałe, różnorodne i bezpieczne żerowiska dla pszczoły miodnej i dzikich owadów zapylających; obszary takie przyczyniają się do ochrony różnorodności biologicznej.
3. Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin. Celem interwencji jest w szczególności zachęcenie rolników do prowadzenia produkcji roślinnej w sposób zrównoważony, przy jednoczesnym utrzymaniu wielkość plonów na odpowiednim poziomie.
4. Biologiczna ochrona upraw. Celem interwencji jest ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin, co będzie miało pozytywny wpływ na ochronę różnorodności biologicznej i zmniejszy depozycję chemicznych środków ochrony roślin do środowiska.
5. Retencjonowanie wody na TUZ. Celem interwencji jest promowanie retencjonowania wody, które poprawia gospodarkę wodną, a także ogranicza emisję dwutlenku węgla do atmosfery.

Po trzecie: Interwencje rolno - środowiskowo - klimatyczne

Dotychczas rolnik z Makówca uczestniczył w Działaniach rolno-środowiskowo-klimatycznych, czyli kolejnym programie unijnym, które wynagradza za podejmowanie się przedsięwzięć służących naturze. Za realizację pakietu Rolnictwo zrównoważone, a więc wysiewanie poplonów, a także odpowiedniemu zmianowaniu upraw, otrzymywał dodatkowe środki. Z uwagi na wieloletnie zobowiązania, wynikające z realizacji Działań rolno – środowiskowo-klimatycznych, będą one kontynuowane przez niektórych rolników także w najbliższych latach.

- Wsparcie to polega na stosowaniu płatności rekompensujących poniesione dodatkowe koszty i utracone dochody rolnikom, którzy dobrowolnie stosują metody produkcji sprzyjające zachowaniu różnorodności biologicznej, krajobrazu oraz zasobów środowiska, przede wszystkim gleby i wody. Promowane praktyki rolnicze przyczyniają się do ochrony gleb, wód, klimatu, cennych siedlisk przyrodniczych i zagrożonych gatunków ptaków, zagrożonych zasobów genetycznych roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich, a także ochrony różnorodności krajobrazu - tłumaczy Dariusz Mamiński z resortu rolnictwa.

Karolina Kwapisiewicz-Smoleń, naczelnik Wydziału Płatności Bezpośrednich i PROW Wielkopolskiego Oddziału ARiMR przekonuje, że od początku funkcjonowania działanie rolnictwo zrównoważone, cieszyło się dużą popularnością.

- Sporo mieliśmy także wniosków z deklaracjami związanymi z ochroną cennych siedlisk i gatunków ptaków na obszarach Natura 2000 i poza tymi obszarami - dodaje Karolina Kwapisiewicz-Smoleń.

Jednym z beneficjentów tego działania jest Arkadiusz Janc z powiatu czarnkowsko - trzcianieckiego. Od 15 lat prowadzi gospodarstwo ekologiczne z ukierunkowaniem na hodowlę koników polskich. Gdy zaczynał ją, posiadał 6 sztuk. Stado w ciągu kilkunastu lat powiększył do liczby 30 sztuk. Gospodaruje na 80 ha.

- Ze względu na stado koników polskich jest sporo terenów z trawą i mieszankami trawiastymi. W związku z tym, że jest to ekstensywne użytkowanie, musi być dużo hektarów, żeby wystarczyło paszy - zaznacza Arkadiusz Janc.

W związku z tym, że rolnik posiada łąki na obszarach Natura 2000, może wnioskować o dodatkowe środki wynoszące od 1000 do 1400 zł do hektara. Musi jednak spełnić określone warunki.

- Jest to m.in. utrzymanie odpowiedniej roślinności, ilości koszeń w ciągu roku. Trzeba także wyłączyć do 20%, w niektórych przypadkach nawet więcej obszaru, z użytkowania. Dodatkowo sporządzić należy dokumentację przyrodniczą oraz program rolno-środowiskowy, co wiąże się z kosztami, bo odpowiednie podmioty to wykonują. I później trzeba pilnować warunków, które są tam określone. W przypadku wykoszeń, w zależności od obszaru, w ciągu roku może być wykonane tylko jedno lub dwa - opowiada Arkadiusz Janc.

Rolnik pozyskuje także środki w ramach innego działania, związanego z hodowlą, które dotyczy zachowania zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie. Przyznawane ono jest do hodowli ras zachowawczych bydła, świń, owiec, kóz i właśnie koni. Działanie to, a raczej interwencja, bo od tego roku właśnie tak będzie nazywał się ten zbiór programów, pozostanie w nowej perspektywie unijnej. Pojawią się nowości, między innymi związane z TUZ-ami oraz tworzeniem wieloletnich, śródpolnych pasów kwietnych. Zniknie natomiast działanie związane z rolnictwem zrównoważonym.

Oto Interwencje rolno-środowisko-klimatyczne: ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000 i ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000; nowość - ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000 (łączny budżet ponad 17 mln euro); zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych, nowość - bioróżnorodność na gruntach ornych (łączny budżet prawie 3 mln euro); zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie, zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

- Stawki w tych pakietach powinny być wyższe o 30-40% od tego, co było w ostatnich latach. Myślę, że zwiększone zainteresowanie rolnikami poszczególnymi pakietami będzie powodowało, iż środki z jednych pakietów będą przesuwane do realizacji tych bardziej popularnych - komentuje Karolina Kwapisiewicz-Smoleń z Wielkopolskiego Oddziału ARiMR.

Czytaj także: Co dobrego dla środowiska naturalnego mogą robić małe gospodarstwa?

Po czwarte interwencja: Rolnictwo ekologiczne

Sporo środków na nowy 5-letni okres programowania ma być przeznaczonych na rolnictwo ekologiczne. Budżet interwencji o tej nazwie wynosi 905 mln euro. Rolnictwo ekologiczne to prowadzenie produkcji rolniczej w sposób łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, ochronę zasobów naturalnych, wysoki stopień różnorodności biologicznej i stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt. Nic więc w tym dziwnego, że w nowej WPR zdecydowano się właśnie na ten cel zabezpieczyć sporą ilość środków. Właściciele gospodarstw ekologicznych będą mogli zatem spodziewać się wyższych stawek nawet o 30 - 40%.

- Wsparciem w ramach interwencji objęte są powierzchnie w ramach następujących grup upraw: rolnicze, warzywne, zielarskie, sadownicze podstawowe, jagodowe, sadownicze ekstensywne, paszowe oraz TUZ, prowadzone zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego na działce deklarowanej do wsparcia o minimalnej powierzchni 0,1 ha przy zachowaniu warunku posiadania gospodarstwa rolnego położonego na terytorium RP, o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha - wyjaśnia Dariusz Mamiński z MRiRW.

Od tego roku po raz pierwszy wprowadzony ma być pakiet: Małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi o powierzchni UR nie większej niż 10 ha.

- Rolnicy wnioskujący o ten pakiet mogą otrzymać wsparcie w ramach interwencji na uproszczonych zasadach - płatność do hektara w jednakowej wysokości niezależnie od grupy upraw. Wsparciem w ramach tej płatności zostaną również objęte małe powierzchnie upraw, które nie stanowią odrębnej działki rolnej - zaznacza ekspert z resortu rolnictwa.

Płatność w tym przypadku ma być jednakowa do każdego hektara. Szacowana stawka płatności wynosi około 1600 zł.

- Drugą nowością ma być dodatkowe wsparcie do gospodarstw ze zrównoważoną produkcją roślinną i zwierzęcą. W przypadku obsady wynoszącej od 0,5 do 1,5 DJP/ha dodatkowo rolnicy mogą uzyskać 570 zł do hektara - informuje Karolina Kwapisiewicz-Smoleń z Wielkopolskiego Oddziału ARiMR.

Do kontynuacji działania - interwencji rolnictwo ekologiczne przymierza się Sylwester Wańczyk z Krzeszowa na Dolnym Śląsku, który gospodaruje na 73 hektarach i produkuje sery.

- Dopłaty dotychczas wynosiły około 800 zł do hektara gruntów ornych oraz 300 zł do łąk, natomiast teraz, zgodnie z zapowiedziami, ma iść to w górę. Jestem na etapie rozwoju gospodarstwa, dlatego każde środki będą w jakimś stopniu pomocne - stwierdza Sylwester Wańczyk.

Po piąte: działania leśne i zadrzewieniowe

Jeśli mowa o programach prośrodowiskowych nie można pominąć działań leśnych i zadrzewieniowych. Będą one kontynuowane z lat poprzednich i uzupełnione o dwie nowe interwencje: tworzenie i utrzymanie zadrzewień śródpolnych (wdrażane już od 2022 r.) zakładanych na gruntach ornych oraz zakładanie i utrzymanie systemów rolno-leśnych (od 2023 r.) jako sposobu użytkowania gruntów, na których drzewa uprawiane są w połączeniu z rolnictwem na tym samym gruncie.

- Działania te mają na celu m.in. zwiększanie retencji krajobrazowej, ograniczenie skutków suszy i zapobieganie erozji glebowej - wymienia Dariusz Mamiński.

Wsparcie będzie przysługiwało na założenie systemu rolno-leśnego - jednorazowo, w wysokości od 3 092 do 3 199 zł/ha i zróżnicowane będzie w zależności od nachylenia terenu, oraz za jego ochronę, w wysokości od 148 do 2 362 zł/ha, zróżnicowane w zależności od wybranego sposobu zabezpieczenia drzew i krzewów przed zniszczeniem. Dodatkowo przez kolejnych 5 lat od założenia systemu rolno-leśnego przyznawana będzie premia na jego utrzymanie, w wysokości 300 zł/ha/rok.

Po szóste: zielona energia w ramach Modernizacji

Nowym instrumentem wsparcia, proponowanym na ostatnim etapie wdrażania PROW 2014-2020, jest działanie Modernizacja gospodarstw rolnych obszar F: Zielona energia w gospodarstwie rolnym, gdzie pomoc dotyczy inwestycji w zakresie zakupu paneli fotowoltaicznych wraz z magazynami energii i systemami inteligentnego zarządzania energią oraz pompą ciepła.

Maksymalna wysokość pomocy dla beneficjenta to 150 tys. zł, przy intensywności wsparcia - 50% kosztów kwalifikowalnych (60% w przypadku młodych rolników). Budżet działania wynosi 80 mln euro. Kwota pozwoli na wsparcie dla około 2600 gospodarstw. Rolnicy chętnie inwestują w panele fotowoltaiczne, dlatego program ten wydaje się być strzałem w dziesiątkę.

Po siódme: inwestycje w gospodarstwach w OZE

Działanie Modernizacja gospodarstw rolnych, które znaliśmy do tej pory, w nowym Planie Strategicznym WPR już się nie znalazło (realizowane obecnie nabory są kontynuacją poprzedniej perspektywy, którą wydłużono o 2 lata). Programem, który ma wspomóc rolników w przedsięwzięciach inwestycyjnych w zakresie zielonej energii ma być interwencja: Inwestycje w gospodarstwach rolnych w zakresie OZE i poprawy efektywności Energetycznej. Z tej puli środków finansowane będą budowa lub zakup urządzeń do produkcji energii z biogazu rolniczego lub synergii słonecznej do 50 kW. W ramach interwencji wpierane będą również inwestycje dotyczące budowy lub zakupu systemów poprawiających efektywność energetyczną budynków gospodarskich służących produkcji rolnej.

- Maksymalna kwota pomocy łącznie na dwa wymienione zakresy nie może przekroczyć 1,7 mln zł – zastrzega Dariusz Mamiński.

Po ósme: inwestycje dla ochrony środowiska i klimatu

Kolejna interwencja: Inwestycje przyczyniające się do ochrony środowiska i klimatu jest już stricte związana z przedsięwzięciami, które wpisują się w cele prośrodowiskowe. Rolnicy będą mogli pozyskać fundusze unijne na inwestycje pozwalające na spełnienie odpowiednich warunków środowiskowych przy produkcji zwierzęcej, w tym przechowywanie nawozów naturalnych, instalacje związane z wentylacją budynków inwentarskich lub obniżające temperaturę, systemy oczyszczania powietrza, gospodarowanie na trwałych użytkach zielonych, niskoemisyjne utrzymanie zwierząt. Wsparcie nie będzie mogło przekroczyć 200 tys. zł.

Po dziewiąte: dobrostan bydła i świń

Utrzymywanie zwierząt w godnych warunkach to kwestia, która jest coraz bardziej podnoszona nie tylko przez organizacje prozwierzęce, ale także konsumentów i polityków. Dlatego zdecydowano o uruchomieniu interwencji, jaką są Inwestycje poprawiające dobrostan bydła i świń. Środowisko rolnicze bardzo pozytywnie przyjęło wprowadzenie tego działania w II filarze nowej WPR. Będą to środki, z których rolnicy będą mogli skorzystać na modernizację obiektów inwentarskich, jaka pozytywnie wpłynie na warunki bytowe zwierząt.