Przygotować nasiona zbóż do siewu

Źródło: ISO K° - photography - fotolia.com

Ocenia się, że najpewniejszym sposobem uzyskania wzrostu plonu w granicach 10 - 13% jest wysiew elitarnego bądź kwalifikowanego materiału siewnego.

Najnowocześniejsza technologia upraw, stosowane nawozy i ochrona roślin nie pokryją strat, jakie można ponieść w wyniku niewłaściwego przygotowania nasion. Aby ziarno stało się materiałem siewnym, konieczne jest jego profesjonalne przygotowanie i przetworzenie, przy zastosowaniu (jak zwykle niezawodnych) osiągnięć techniki rolniczej, na które mogą pozwolić sobie tylko wyspecjalizowane gospodarstwa nasienne.

Nasiona oceniane są na podstawie: zdolności kiełkowania (ile procentowo ziaren wytworzy zdrowe kiełki), czystości (procentowa zawartość nasion i zanieczyszczeń), wartości użytkowej (zdolności kiełkowania razy czystość podzielona przez 100%), wykształcenia nasion (mamy ziarno wykształcone, czyli pełnowartościowe i poślednie słabo wykształcone), masy 1.000 nasion (służy do porównania wykształcenia ziarna) oraz zapachu, połysku i barwy ocenianych organoleptycznie.

Większość wymienionych czynników można osiągnąć, stosując czyszczenie, które pozwoli na pozyskanie materiału podstawowego (ziarno celne), a odrzucenie pośladu, ziaren uszkodzonych mechanicznie, nasion innych gatunków roślin i chwastów oraz zanieczyszczeń mineralnych (piasek, drobne kamienie) i organicznych (plewy, łodygi, korzenie). W procesie czyszczenia wykorzystuje się cechy rozdzielcze ziarna, do których można zaliczyć: cechy aerodynamiczne (prędkość krytyczna, współczynnik oporu, współczynnik lotności), geometryczne (wymiar, kształt, powierzchnia), ciężar właściwy, współczynnik tarcia, tekstura powierzchni (gładka, chropowata, pośrednia), właściwości mechaniczne (twardość, sprężystość), właściwości elektryczne (zachowanie w polu elektromagnetycznym), właściwości optyczne (barwa nasion wykorzystywana przez fotokomórki).

Jakość finalnego materiału rośnie wraz z ilością zastosowanych zespołów roboczych w maszynie czyszczącej. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest tworzenie linii technologicznych dla poszczególnych gatunków roślin. Wówczas możemy odpowiednio i optymalnie skomponować proste i złożone urządzenia. W małych gospodarstwach rolnik ma do dyspozycji tylko młynek (pneumatyczny zespół roboczy z ukośnym strumieniem powietrza). Natomiast w gospodarstwach wyposażonych w silosy zbożowe stosuje się często wialnie (pneumatyczny zespół roboczy z ukośnym strumieniem powietrza i kosz sitowy z ruchem posuwisto-zwrotnym), co uznaje się za czyszczenie wstępne niegwarantujące właściwej jakości. Kombajn zbożowy (mimo że posiada wialnie) jest tylko maszyną omłotową, także stacyjny młynek i wialnia w żadnym przypadku nie spełniają warunków dla dobrego przygotowania nasion do siewu.

Jak przebiega profesjonalny proces obróbki nasion zbóż do siewu, przedstawię na przykładzie Zakładu Nasienno-Rolnego Szelejewo firmy DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o. w Choryni (powiat gostyński). Kombajn (każdorazowo) przed zbiorem innej odmiany zboża jest dokładnie czyszczony.

- Pierwszy transport ziarna (tzw. przeczyszczający) trafia na magazyn paszowy i dopiero następne dostarczane są do silosów z materiałem siewnym. Ponadto w zakładzie znajduje się osiem koszów rozładowczych. Wszystko po to, aby zapewnić pełną czystość gatunku i odmiany - mówi członek zarządu - dyrektor zakładu Bogdan Minta wprowadzając w tajniki zbioru, rozładunku, przechowywania, czyszczenia, sortowania i zaprawiania nasion.

Cały proces przebiega w ciągłej, zamkniętej linii technologicznej w następujących etapach: czyszczenie wstępne na wialni, magazynowanie w zbiornikach, czyszczenie główne na czyszczalni złożonej, doczyszczanie na tryjerach, stole grawitacyjnym lub czyszczalni fotopneumatycznej.

Materiał z środków transportowych wysypywany jest do kosza zasypowego i dalej podawany jest na wialnie wstępnego czyszczenia, a następnie do zbiorników. W zbiornikach dokonuje się pomiaru temperatury i wilgotności - przy podwyższonych parametrach ziarno jest przewietrzane lub dosuszane na zainstalowanej obok suszarni. W celu bezpiecznego przechowywania nasion, wilgotność nie powinna być wyższa niż 14%. Proces suszenia nasion jest bardziej restrykcyjny niż w przypadku ziarna konsumpcyjnego i paszowego. Zbyt wysoka wilgotność może doprowadzić do szybkiej utraty zdolności kiełkowania przez nasiona.

Po uzyskaniu wilgotności poniżej 14% można prowadzić dalszą obróbkę. Magazynier na pulpicie sterowniczym włącza rozładunek wybranego zbiornika i ziarno zespołem przenośników podawane jest na czyszczalnię główną. Tutaj następuje czyszczenie, sortownie i nasiona trafiają na stół grawitacyjny do dalszej selekcji. Tak przygotowane nasiona są workowane na palecie w 500 kg workach - „BigBag” i układane wózkiem widłowym na magazynie. W magazynie obowiązuje duży reżim związany z czystością wszystkich urządzeń wykorzystywanych w trakcie przyjęcia, czyszczenia i przechowywania nasion, aby nie zniweczyć dotychczasowego trudu włożonego w produkcję polową i zbiór.

Zakład w Szelejewie posiada dwie linie technologiczne i jedna z nich przystosowana jest wyłącznie do czyszczenia żyta. Proces obróbki jest dość podobny, a zasadnicza różnica polega na zastosowaniu w końcowym etapie stołu grawitacyjnego w linii „uniwersalnej” i czyszczalni fotopneumatycznej dla żyta. W rozdzielaczu fotopneumatycznym dozownik wibracyjny podaje nasiona na przenośnik taśmowy, który równomiernym strumieniem kieruje je do komory sortującej. Tutaj każde z ziaren jest „oglądane” przez dwie fotokomórki na tle wzorca o jasnym kolorze. Poniżej znajduje się dysza ze sprężonym powietrzem, która wydmuchuje (cienkim strumieniem) wszystkie ciemne nasiona wykryte przez fotokomórkę. W ten sposób usuwane są pojedyncze ziarna porażone sporyszem. Natomiast stół grawitacyjny oddziela ziarna chore, lekkie i co najważniejsze porośnięte różniące się ciężarem właściwym.

Końcowym etapem jest zaprawianie i przygotowywanie do odbiorcy. W Szelejewie (zakład posiada dwie linie technologiczne) zaprawianie jest w pełni zmechanizowane. Nasiona po kwalifikacji (szczegółowy opis w wywiadzie) wózkiem widłowym transportowane są do zbiornika zasypowego i dalej przenośnikami podawane do zaprawiarki. Tutaj dozowana jest płynna zaprawa (ok. 6 litrów na tonę ) i dokładnie nanoszona na ziarno. Następnie przenośniki podają materiał do zasobników z workownicami 50 kg lub 500 kg.

Przedstawiony proces przygotowania materiału siewnego dowodzi, że rolnik nie ma możliwości technicznych, żeby we własnym zakresie przygotować dobrej jakości materiał siewny. Nawet ostatni zabieg tj. zaprawianie wymaga bardzo precyzyjnego dozowania i nanoszenia stosowanego środka, a sama zaprawa (jak mówi dyrektor Majchrzycki) „powinna być zarejestrowaną do danego gatunku oraz zwalczającą, chroniącą przed jak najszerszym spektrum chorób. Często w procesie zaprawiania dodawane są nawozy donasienne”. Stosowane przez rolników metody zaprawiania są nieefektywne i bardzo często narażające obsługę na bezpośredni kontakt z bardzo toksycznymi środkami.

W produkcji nasion na każdym etapie, począwszy od stanowiska poprzez uprawę, siew, nawożenie, ochronę, zbiór i obróbkę materiału, powinien być zachowany odpowiedni reżim technologiczny i tylko specjalistyczne gospodarstwo ma możliwość sprostać stawianym wymaganiom.