Tylu rolników dzierżawi grunty z KOWR. Jak ustala się czynsz i jego waloryzację?
W kwietniu minie 9 lat od wejścia w życie ustawy, która w istotny sposób wpłynęła na gospodarkę gruntami rolnymi w Polsce. Zaczęła wówczas obowiązywać ustawa o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Ile gruntów z KOWR wydzierżawiają rolnicy? A ile firmy?
Podstawą od tej czasu jest dzierżawa. Z uwagi na fakt, iż w wielu regionach Polski zauważalny jest głód ziemi, cieszy się ona sporym zainteresowaniem. Jak wynika z danych na koniec września 2024 roku, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa ma zawartych aż 70 723 umów dzierżawy gruntów, które dotyczą łącznej powierzchni 1 058 037 ha.
Większość z nich, bo aż 68 799, była podpisana z osobami fizycznymi na areał wynoszący 704 586 ha. Pozostałe grunty - 353 501 ha wydzierżawiają osoby prawne. Takich umów z kolei jest 1 924.
Obliczyć więc można, że w 66% grunty dostępne w ramach dzierżaw użytkują osoby fizyczne.
Do KOWR powracają grunty, które trafią do rolników
Wszystko wskazuje na to, że już wkrótce rolnicy indywidualni będą w posiadaniu jeszcze większego areału. Do KOWR bowiem powracają grunty, dotychczas wydzierżawiane przez duże podmioty, w tym spółki należące do międzynarodowych koncernów. Działki te mają, zgodnie z założeniami, posłużyć powiększaniu gospodarstw rodzinnych.
W 2011 roku weszła w życie bowiem nowela ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw. W myśl przepisów zawartych w dokumencie ówczesna Agencja Nieruchomości Rolnych (dzisiejszy KOWR), w odniesieniu do dzierżawców, którzy na dzień 3 grudnia 2011 r. dzierżawili grunty ZWRSP o łącznej powierzchni co najmniej 428,5714 ha użytków rolnych, zobligowana została do przedstawienia im w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, a więc do 3 czerwca 2012 r., w formie pisemnego zawiadomienia, propozycji wyłączenia z przedmiotu dzierżawy 30% powierzchni użytków rolnych.
Wprowadzone regulacje w taki sam sposób dotyczyły osób fizycznych, jak i osób prawnych. Dzierżawca w 2012 roku zobowiązany był w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia do złożenia oświadczenia w formie pisemnej o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji ANR.
W przypadku braku zgody na wyłączenie z umów dzierżawy 30% użytków rolnych, umowy dzierżawy, których te deklaracje dotyczyły, wygasły po upływie okresu, na który zostały zawarte i nie mogły być wydłużane. Dzierżawcy tych nieruchomości utracili także prawo pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionych gruntów.
„W uzasadnieniu do przedmiotowej ustawy wskazano na istnienie bardzo dużego popytu na ziemię rolną wśród rolników, a wprowadzane nowe regulacje miały na celu ułatwić pozyskanie ziemi przez rolników indywidualnych. Pozyskane z wyłączeń z umów dzierżawy użytki rolne miały trafić przede wszystkim na powiększenie gospodarstw rodzinnych. Należy również zauważyć, iż ustawodawca nie przewidział żadnych wyjątków od stosowania powyższego przepisu oraz okoliczności ani przesłanek społecznych, gospodarczych czy ekonomicznych, które pozwoliłyby na niestosowanie omawianych przepisów ustawy wobec podmiotów, które podlegały wyłączeniu i nie wyraziły na nie zgody, a dzierżawią grunty Skarbu Państwa” – wyjaśnia nam Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.
Ile podmiotów dotyczyło wyłączenie 30% gruntów?
KOWR podał nam także ciekawe dane dotyczące tego, ilu dzierżawców spełniało kryteria ustawy z 2011 roku o 30% wyłączeniach. ANR w 2011 r. wysłała aż 1091 zawiadomień, proponując wyłączenie 135,8 tys. ha gruntów. Większość dzierżawców zgodziła się na wyłączenie 30%. Ale nie wszyscy. W stosunku do 402 umów, dzierżawcy odrzucili proponowane warunki wyłączenia 30% dzierżawionych gruntów. Spośród ponad 400 umów - 324 były zawarte z osobami prawnymi, a 78 z osobami fizycznymi.
Teraz te podmioty, w chwili wygaśnięcia umów, zobligowane są do opuszczenia majątków. A ziemia będzie ponownie rozdysponowana - w drodze dzierżawy. Na niektórych nieruchomościach mają być utworzone także ośrodki produkcji rolniczej.
Najstarsze umowy dzierżawy państwowej ziemi
Niektóre podmioty, jakie tracą obecnie prawo do dzierżawy ziemi w związku z ustawą z 2011 roku, miały zawarte umowy z KOWR, a wcześniej jeszcze z ANR w latach 90-tych. Zapytaliśmy KOWR, kiedy zostały najwcześniej zawarte umowy dzierżawy, które obowiązuje do dziś? Okazuje się, że niektóre z nich mają ponad 30 lat.
„Najstarsze trwające obecnie umowy dzierżawy zostały zawarte w I połowie 1992 roku” – podał nam KOWR.
I dalej wyjaśnił, że utworzona w październiku 1991 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (dalej: AWRSP) wraz z gruntami po Państwowych Gospodarstwach Rolnych przejmowanymi do ZWRSP, przejmowała również trwające wówczas umowy dzierżawy - głównie na grunty pochodzące z Państwowego Funduszu Ziemi (dalej: PFZ) zawarte przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1992 r. Po wejściu w życie ustawy AWRSP przystąpiła do wydzierżawiania gruntów ZWRSP.
Czynsz dzierżawny za użytkowanie ziemi z KOWR
A jak ustala się wysokość czynszu dzierżawnego? Zgodnie z przepisami, czynsz dzierżawny ustala się w umowie jako sumę pieniężną albo jako równowartość pieniężną odpowiedniej ilości pszenicy. Czynsz ten jest płatny za każde półrocze roku kalendarzowego z dołu.
Czynsz dzierżawny ustalony w sumie pieniężnej, poczynając od drugiego terminu płatności podlega waloryzacji przy zastosowaniu wskaźników zmian cen skupu podstawowych produktów rolnych w półroczu roku kalendarzowego poprzedzającym termin płatności. Formą najczęściej stosowaną przez KOWR w umowach z dzierżawcami jest równowartość pieniężna decytony (100 kg) pszenicy za hektar.
