Dopłaty bezpośrednie po 2023 roku. Jakie warunki trzeba będzie spełnić?

Źródło: Adobe Stock

Poznaj 9 norm DKR, które będziesz musiał spełniać, by otrzymać płatności obszarowe.

Dopłaty unijne. Warunkowość w KPS

Rolnik ubiegający się o środki unijne w ramach dopłat bezpośrednich musi obecnie spełniać normy Dobrej Kultury Rolnej (DKR). Jak wynika z zatwierdzonego w ubiegłym tygodniu Krajowego Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 - 2027, tzw. warunkowość uzyskania dopłat będzie nadal obowiązywać w kolejnych latach. Z tym że warunki te będą jeszcze bardziej zaostrzone. Zanim więc rolnik zacznie liczyć, ile otrzyma pieniędzy w ramach jednolitEJ płatności obszarowEJ, dodatkowych płatności oraz ekoschematów, powinien zapoznać się z poszczególnymi normami Dobrej Kultury Rolnej.

Funkcjonować więc będzie zasada: spełnisz warunki DKR (z angielskiego  GAEC) - otrzymasz dopłatę.

Warunkowość składa się z wymogów podstawowych w zakresie zarządzania (tzw. wymogi SMR) oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (tzw. normy DKR). Odnoszą się one do następujących obszarów:

• klimat i środowisko,
• zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin,
• dobrostan zwierząt.

Wymogi warunkowości to wymogi obowiązkowe, które muszą spełniać rolnicy ubiegający się o płatności bezpośrednie oraz płatności w ramach interwencji II filara.

Jakie są najważniejsza zasady DKR?

Dobra Kultura Rolna. Trwałe użytki zielone na ustalonej powierzchni dla całego kraju

Norma DKR 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o proporcję trwałych użytków zielonych w stosunku do użytków rolnych

Ten wymóg jest już znany rolnikom, którzy spełniają obowiązek zazieleniania. Zgodnie z nim udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5 % w stosunku do roku referencyjnego 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5 %, przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, będą zobowiązani do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub odtworzenia TUZ na innym gruncie.

Zobowiązani do przestrzegania będą rolnicy podlegający warunkowości, którzy posiadają w swoim gospodarstwie TUZ lub którzy przekształcili TUZ.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy DKR 1.

Trwałe użytki zielone w dużym stopniu przyczyniają się do ochrony zasobów węgla, a także ochrony gleby, zwiększenia pochłaniania dwutlenku węgla oraz zachowania różnorodności biologicznej.

Dobra Kultura Rolna. Chrońmy torfowiska

Norma DKR 2: Ochrona torfowisk i terenów podmokłych

Konkrety dotyczące tej normy dopiero poznamy. Jak wynika z Krajowego Planu Strategicznego, na wyznaczonych obszarach podmokłych i torfowiskach rolnicy będą zobowiązani przestrzegać wymogów, które zostaną doprecyzowane przed wdrożeniem normy w 2025 roku, po odpowiednim dostosowaniu i zmianach w Planie Strategicznym. Normą zostaną objęte gleby pochodzenia organicznego o zawartości materii organicznej ≥ 30% o łącznej miąższości co najmniej 40 cm. Norma ta będzie obowiązkowa od 2025 roku i wtedy poznamy szczegóły.

Zobowiązani do przestrzegania będą rolnicy podlegający warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych, posiadający w swoim gospodarstwie wyznaczone obszary podmokłe i torfowiska.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy GAEC

Utrzymanie obszarów podmokłych i torfowisk w celu magazynowania węgla w glebie i zapobiegania emisji dwutlenku węgla do atmosfery.

Dobra Kultura Rolna. Nie wypalaj ściernisk i traw!

Norma DKR 3: Zakaz wypalania ściernisk, chyba że odbywa się to ze względów związanych ze zdrowiem roślin

Norma ta już obowiązuje. Rolnicy nie mogą wypalać ściernisk, z wyjątkiem punktowego wypalania roślin, części roślin lub resztek pożniwnych ze względów związanych ze zdrowiem roślin (te wyjątkowe zasady określa Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa). Może to dotyczyć pojawienia się potrzeby niszczenia chorób kwarantannowych roślin.

Niezależnie od zalecenia inspektora Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, rolnik może zdecydować o punktowym wypalaniu ze względów związanych ze zdrowiem roślin. Punktowe wypalanie można zastosować w szczególności do spalenia na polu łętów ziemniaka (np. w przypadku wykrycia w bulwach ziemniaka bakterii Clavibacter sepedonicus, Ralstonia solanacearum); roślin pomidora porażonych przez Tomato brown rugose fruit virus; materiału szkółkarskiego (drzewka i krzewy owocowe, ozdobne) porażonego przez Regulowane Agrofagi Niekwarantannowe (RAN); w przypadku występowania agrofaga niekwarantannowego (np. Cydalima perspectalis), gdzie utrudnione jest zwalczanie dostępnymi środkami ochrony roślin lub przy braku takiej możliwości; w przypadku występowania kwarantannowych roślin pasożytniczych w niewielkim nasileniu; może też dotyczyć wypalania chwastów w przypadku braku możliwości ich zniszczenia innymi metodami, np. przy wystąpieniu silnej odporności populacji konkretnego gatunku chwastu na herbicydy bądź braku możliwości chemicznego zwalczenia na skutek braku zalecanych substancji czynnych.

Zobowiązani do przestrzegania są wszyscy rolnicy podlegający warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy DKR

Utrzymanie poziomu materii organicznej gleby i zapobieganie bezpośrednim emisjom dwutlenku węgla i pyłu drobnego do atmosfery.

Dobra Kultura Rolna. Uważaj z nawożeniem w pobliżu wód!

Norma DKR 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Wymóg ten zakłada zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m. Minimalna szerokość stref buforowych to 3 metry. Zakres terytorialny obejmuje wszystkie użytki rolne sąsiadujące z wodami powierzchniowymi i podlegające warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych.

Pod pojęciem wód powierzchniowych pojmuje się w tym przypadku rowy o szerokości powyżej 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu rowu, jeziora i zbiorniki wodne, cieki naturalne, kanały, ujęcia wody, obszary morskiego pasa nadbrzeżnego. Warto pamiętać o tym, że nadal będą obowiązywać strefy buforowe, wynikające z m.in. dyrektywy azotanowej. 

Zobowiązani do przestrzegania są rolnicy podlegający warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych oraz posiadający użytki rolne położone w sąsiedztwie wód powierzchniowych.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy GAEC

Zmniejszenie zanieczyszczenia wód, w szczególności nawozami i środkami ochrony roślin pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Poprawa jakości wód i ochrona wód przed eutrofizacją.

Czytaj także: Jakie ekoschematy będą dostępne dla rolników?

Dobra Kultura Rolna. Mniej orki

Norma DKR 5: Zarządzanie orką, przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu

Zgodnie z tą normą, na gruntach ornych położonych na stokach o nachyleniu ≥ 14%, rolnicy nie będą mogli uprawiać roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku oraz wykorzystywać ich pod ugór czarny w okresie jesienno-zimowym (od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego). Poza tym na gruntach ornych, położonych na stokach o nachyleniu ≥ 14%,wykorzystywanych pod uprawę roślin wieloletnich oraz w uprawach trwałych (sady – drzewa owocowe) położonych na tych stokach trzeba będzie utrzymywać okrywę roślinną lub ściółkę w międzyrzędziach.

Zobowiązani do przestrzegania będą rolnicy podlegający warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych, posiadający w swoim gospodarstwie grunty orne i uprawy trwałe (sady – drzewa owocowe), położone na stokach o nachyleniu ≥ 14%.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy GAEC

Proponowane praktyki na zboczach o nachyleniu ≥ 14% ograniczą zjawiska erozji gleb oraz procesów towarzyszących – transportu składników nawozowych i zanieczyszczenia wód związkami biogennymi, utraty materii organicznej gleb zagrożonych erozją, zamulania dróg, poboczy oraz cieków wodnych. Obniżenie kryterium spadku z 20 do 14% wpisuje się w znaczne podwyższenie celu normy, tj. podwyższenie ochrony gruntów ornych przed erozją.

Dobra Kultura Rolna. Okrywa ochronna na glebach

Norma DKR 6: Minimalne pokrycie gleby, aby uniknąć pozostawienia gleby niepokrytej roślinnością w najbardziej newralgicznym okresie

Zgodnie z ostatecznymi ustaleniami, które pojawiły się w najnowszej wersji Krajowego Planu Strategicznego WPR, na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych, rolnik będzie musiał utrzymywać okrywę ochronną gleby w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Jako spełnienie wymogów normy uznaje się m.in.: okrywę roślinną (uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime), pozostawienie ścierniska, grunty pokryte resztkami pożniwnymi, czy mulczem. W uprawach trwałych (sady - drzewa owocowe) utrzymuje się okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego.

Norma ta jest dość kontrowersyjna i wzbudza wśród rolników pewne obawy. Ograniczy ona bowiem możliwość wykonywanej orki jesienią i zmusi do wykonania tego zabiegu dopiero wiosną, co może nie być korzystne dla uprawy z uwagi na dającą coraz bardziej się we znaki suszę rolniczą. Z kolei siew bezorkowy nie jest jeszcze na tyle rozpowszechniony, by mógł być wykorzystywany przez większą grupę rolników.

Zobowiązani do przestrzegania będą rolnicy posiadający w swoim gospodarstwie grunty orne i uprawy trwałe (sady - drzewa owocowe), i podlegający warunkowości, o której mowa w art. 12 rozporządzenia w sprawie planów strategicznych.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy GAEC

Utrzymanie okrywy ochronnej gleby w okresie jesienno-zimowym przyczynia się do ochrony gleby przed erozją i utratą materii organicznej gleby. Ponadto wpływa ona także na ograniczenie spływu nawozów i związków biogennych do wód, przez co ogranicza ich zanieczyszczenie.

Dobra Kultura Rolna. Płodozmian w uprawie

Norma DKR 7: Płodozmian na gruntach ornych

Wymóg ten będzie dotyczył gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha gruntów ornych, które zobowiązane będą do prowadzenia upraw na powierzchni co najmniej 40% gruntów ornych w taki sposób, aby na każdej działce rolnej, na tych gruntach, w porównaniu z rokiem poprzednim, była prowadzona inna uprawa w plonie głównym. Powyższe obowiązki uznane będą za spełnione na danej działce rolnej w przypadku wprowadzenia po zbiorze plonu głównego uprawy wtórej, tj. międzyplonu (ozimego lub ścierniskowego lub wsiewki poplonowej), z okresem utrzymania przez co najmniej 8 tygodni od terminu wysiewu, a w przypadku wsiewki - od terminu zbioru uprawy w plonie głównym.

Dużym wyzwaniem dla niektórych rolników będzie spełnienie kolejnego warunku zawartego w tej normie: uprawa tej samej rośliny po sobie w plonie głównym do maksymalnie 3 lat. Dotyczy to nie tylko zbóż, ale też innych upraw, z wyłączeniem roślin bobowaych, traw i innych zielnych roślin pastewnych, mieszanek bobowatych drobnonasiennych z trawami, gruntów ugorowanych oraz upraw wieloletnich.

Z wdrażania normy wyłączone będą gospodarstwa:

- w których więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych lub stanowi sumę powyższych,

- w których więcej niż 75% UR stanowi TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi sumę powyższych.

Gospodarstwa, w których prowadzona jest produkcja ekologiczna zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 2018/848, potwierdzona certyfikatem, uznaje się za spełniające normę DKR 7.

Dodatkowo rolnicy muszą spełnić wymóg dywersyfikacji upraw.

Zgodnie z nim gospodarstwa powyżej 10 ha gruntów ornych zobowiązane będą do prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90% gruntów ornych.

Za odrębną uprawę uznaje się:

- rodzaj w klasyfikacji botanicznej upraw,

- gatunek z rodzin kapustowatych (Brassicaceae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae),

-grunt ugorowany,

- trawę lub inne pastewne rośliny zielne.

Z wdrażania normy wyłączone są gospodarstwa:

- w których więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych lub stanowi sumę powyższych,

- w których więcej niż 75% UR stanowi TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi sumę powyższych.

Gospodarstwa, w których prowadzona jest produkcja ekologiczna zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 2018/848, potwierdzona certyfikatem, uznaje się za spełniające normę DKR 7.

Wkład w spełnienie celu normy GAEC

Wdrożenie normy w proponowanej formie będzie mieć pozytywny wpływ na utrzymanie żyzności i jakości gleb poprzez racjonalną gospodarkę glebową materią organiczną oraz wspieranie efektywnego zarządzania składnikami pokarmowymi. Ponadto, wpłynie na ograniczenie presji chorób i szkodników powiązanej z upraszczaniem płodozmianu i w efekcie skutkować może zmniejszeniem zużycia środków ochrony roślin.

Dobra Kultura Rolna. Ugory

Norma DKR 8: Minimalny udział powierzchni gruntów ornych przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, i na wszystkich użytkach rolnych, zachowanie elementów krajobrazu oraz zakaz ścinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych

Zgodnie z tą normą rolnicy, posiadający powyżej 10 hektarów, będą musieli co najmniej 4 % gruntów ornych przeznaczyć na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane.

W przypadku, jeśli rolnik podejmie w ramach ekoschematów zobowiązanie dotyczące przeznaczenia co najmniej 7% gruntów ornych w gospodarstwie na obiekty lub obszary nieprodukcyjne, minimalny udział gruntów ornych w gospodarstwie na obszary i obiekty nieprodukcyjne w ramach normy DKR 8 zostaje obniżony do 3%.

Obiektami nieprodukcyjnymi służącymi do realizacji ww. obowiązku są następujące elementy:

− elementy krajobrazu objęte obowiązkiem zachowania w ramach normy DKR 8,
− grunty ugorowane, w tym ugory z roślinami miododajnymi, bez stosowania środków ochrony roślin,
− żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe
− pojedyncze drzewa,
− rowy,
− zagajniki śródpolne,
− oczka wodne,
− miedze śródpolne i strefy buforowe, w tym strefy buforowe objęte normą DKR 4;
− pasy gruntów kwalifikujące się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (bez produkcji) bez stosowania środków ochrony roślin.

Na użytkach rolnych obowiązuje zakaz przycinania drzew i żywopłotów (z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i zagajników o krótkiej rotacji) w okresie lęgowym ptaków, tj. od dnia 15 kwietnia do dnia 31 lipca.

Wkładu w spełnienie celu normy GAEC

Wymienione wyżej praktyki są ważnym elementem polityki zrównoważonego rozwoju, przyczyniającym się do wzmocnienia sieci siedlisk przyrodniczych, płatów i korytarzy ekologicznych, a przez to – zwiększenia różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt. Bezpośrednio przyczyniają się do poprawy różnorodności biologicznej poprzez zachowanie i utrzymanie wskazanych elementów krajobrazu, a także poprzez określenie okresu przycinania drzew i krzewów w okresie lęgowym ptaków w gospodarstwach rolnych.

Dobra Kultura Rolna. Natura 2000

Norma DKR 9: Zakaz przekształcania lub orania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako trwałe użytki zielone wrażliwe pod względem środowiskowym na obszarach należących do sieci Natura 2000.

Norma ta jest już znana rolnikom w warunku: zazielenianie. Chodzi o trwałe użytki zielone, dla których w planach zadań ochronnych albo w planach ochrony określono działania ochronne dla siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk w ramach Natura 2000.

Wkład w osiągnięcie głównego celu normy DKR

Utrzymanie wyznaczonych cennych trwałych użytków zielonych na obszarach Natury 2000 w celu zachowania różnorodności biologicznej.

Czytaj także: KE nie zatwierdziła niemieckiego planu strategicznego WPR