Nowe techniki genomowe w rolnictwie. Jest się czego bać? Eksperci wyjaśniają

Źródło: Canva

W związku z powyższym ministerstwo rolnictwa wspólnie z Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - Państwowym Instytutem Badawczym rozgranziwała wczoraj - 27 listopada - konferencję pt. „Nowe techniki genomowe. Propozycje dla innowacyjnego rolnictwa”. Starano się odpowiedzieć na najtrudniejsze pytania w tej materii, m.in.: Czy NGT to to samo, co GMO tylko pod nowym szyldem? Czy NGT uderzy w polskie hodowle roślin? 

- Dzisiejsze wydarzenie jest szczególnie ważne i potrzebne. Powinniśmy upowszechniać wiedzę na temat nowych technik genomowych wśród uczniów, urzędników, a zwłaszcza rolników. Ta wiedza będzie nam potrzebna do prowadzenia prac podczas nadchodzącej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej i w rozmowach z rolnikami - podkreślił Czesław Siekierski, minister rolnictwa. 

Nowe techniki genowe - czym są? 

Jak wyjaśniali prelegenci, termin „nowe techniki genomowe” (ang. New Genomic Techniques), w skrócie NGT, opisuje różne nowoczesne (opracowane po 2001 r.) techniki stosowane w hodowli roślin, które umożliwiają precyzyjną zmianę materiału genetycznego. Głównym zadaniem NGT jest zmiana genomu. Tym samym tworzy się cechy, których uzyskanie metodami tradycyjnymi byłoby bardzo trudne i długotrwałe. Są to m.in. takie pożądane cechy, jak: odporność na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki środowiskowe oraz skutki zmiany klimatu, mniejsze wymagania dotyczące stosowania nawozów i środków ochrony roślin, większa zawartość składników odżywczych.

NGT - przykłady produktów

Uczestnicy konferencji przedstawili przykłady następujących roślin NGT spoza UE, które są już dostępne lub trwają nad nimi prace. Znalazły się wśród nich m.in. następujące produkty:

• soja wysokooleinowa;

• pomidory odporne na patogeny;

• niebrązowiejące banany;

• pszenica o niskiej zawartości glutenu;

• kukurydza odporna na wirusy,

• ziemniaki odporne na zarazę ziemniaka,

• sałata o zwiększonej o około 150 proc. zawartości witaminy C.

Nowe techniki genomowe to nowe GMO?

GMO (ang. genetically modified organism) to, zgodnie z informacjami przekazanymi przez panelistów, organizm zmodyfikowany genetycznie, którego genom został zmieniony metodami inżynierii genetycznej. GMO w powszechnym rozumieniu to wprowadzenie do organizmu obcego DNA. Fragment obcego DNA obecny w genomie rośliny daje możliwość wykrywania GMO i tym samym możliwość jego śledzenia na rynku.

Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej państwa członkowskie UE mogą zakazać uprawy rośliny GMO na swoim terenie.

Natomiast w odróżnieniu od roślin GMO rośliny NGT nie zawierają „obcego” DNA, a co za tym idzie - brak jest metod wykrywania.

Są 2 kategorie roślin NGT.

Roślina kategorii 1 NGT ma następujące cechy:

• różni się od rośliny biorcy/rodzicielskiej nie więcej niż 20 modyfikacjami genetycznymi;

• jest uważana za równoważną roślinom konwencjonalnym;

• przyznanie tej kategorii nie powoduje konieczności przeprowadzenia oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem;

• nie traktuje się NGT 1 jako rośliny GMO;

• nie obowiązują dla niej przepisy dotyczące GMO.

Roślina kategorii 2 NGT ma następujące cechy:

• różni się od rośliny biorcy/rodzicielskiej więcej niż 20 modyfikacjami genetycznymi;

• jej modyfikacje genetyczne wykraczają poza ramy ustalone dla kategorii 1;

• nie jest równoważna z roślinami konwencjonalnymi;

• zasadniczo NGT 2 jest traktowane jak klasyczne GMO – obowiązują przepisy dotyczące GMO z odstępstwami.

Jakie zalety mają nowe techniki genomowe?

Uczestnicy dyskusji przytoczyli korzyści, które płyną ze stosowania NGT w hodowli roślin z perspektywy przemysłu spożywczego UE oraz świata nauki. Zgodnie z nimi NGT mogą:

• wzmocnić odporność i bezpieczeństwo naszego łańcucha dostaw żywności;

• stanowić źródło innowacji;

• zapewnić zaopatrzenie w żywność i zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe;

• zmniejszyć negatywne skutki oddziaływania klimatu i utraty bioróżnorodności;

• zwiększyć konkurencyjność w wymianie z międzynarodowymi partnerami handlowymi;

• produkować rośliny bardziej odporne na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki środowiskowe oraz skutki zmiany klimatu, wymagające mniej zasobów naturalnych, nawozów i pestycydów, przyczyniające się do zachowania różnorodności biologicznej;

• poprawić zawartość składników odżywczych w żywności i paszy;

• zmniejszyć zawartość w roślinach szkodliwych substancji takich jak toksyny i alergeny.

• niektóre mogą być tak samo bezpieczne jak rośliny hodowane konwencjonalnie.

Na czym polega problem patentowania NGT? Czy zaszkodni to polskim firmom hodwlanym? 

- Uważam, że dorobek hodowlany powinien być powszechnie dostępny dla rolników, a nie pozostawać w rękach wielkich koncernów. Dlatego działania przeciwdziałające patentowaniu NGT są wyjątkowo ważne - stwierdził minister rolnictwa.

Słuchacze konferencji mogli zapoznać się z następującymi pytaniami i wątpliwości dotyczącymi skutków patentowania NGT, które powstały m.in. w ramach prac nad projektem rozporządzenia Komisji Europejskiej dotyczącym NGT:

• ograniczenie dostępu do materiałów hodowlanych;

• ograniczenie konkurencyjności;

• monopolizacja rynku;

• negatywne finansowe skutki dla małych i średnich hodowców, a w efekcie wyeliminowanie ich z rynku;

• redukcja liczby hodowanych gatunków;

• obawy o nieumyślne naruszenie patentu;

• zagrożenie dla przywileju hodowcy, czyli możliwości wykorzystania zarejestrowanych odmian do tworzenia nowych;

• zagrożenie dla dalszego rozwoju rolnictwa, którego kluczem jest silna hodowla roślin.

Prelegenci przytoczyli dane, zgodnie z którymi obecnie kilka wielkich światowych koncernów sprzedaje ponad 50 proc. nasion na świecie.

- Jesteśmy w gronie państw UE, które domagają się instrumentów chroniących zasady konkurencji oraz mniejsze firmy przed wielkimi koncernami - poinformował minister Czesław Siekierski.

Prawo UE musi nadążyć za postępem hodowlonym

Uczestnicy konferencji podkreślili, że obecne prawodawstwo UE dotyczy wyłącznie GMO i nie pozwala na stosowanie nowych technik genomowych w hodowli roślin.

Obecnie przepisy:

• Nie są dostosowane do naukowego i technologicznego postępu.

• Nie uwzględniają, czy produkty mają potencjał, aby przyczynić się do zrównoważonego rozwoju.

Zgodnie z oczekiwaniami przemysłu spożywczego wobec ram prawnych UE w zakresie NGT przepisy powinny m.in.:

• Zapewniać, że nowe odmiany roślin pochodzące z NGT uznane za bezpieczne są traktowane jednakowo jak rośliny konwencjonalne w całym łańcuchu dostaw bez dodatkowych wymagań, jak znakowanie.

• Zachęcać do innowacji hodowlanych i wspierać dostęp do nowych technologii.

• Zapewniać spójność z unijną Strategią „Od pola do stołu” i innymi regulacjami UE.

Projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej ws. NGT

Jak poinformowali paneliści, Komisja Europejska (KE) po ponad 10 latach podjęła inicjatywę w kierunku legislacji NGT w odniesieniu do hodowli roślin. W ramach prowadzonych prac KE:

• Zebrała opinie krajów członkowskich.

• Przeprowadziła konsultacje społeczne.

• Przygotowała projekt rozporządzenia regulującego kwestię roślin NGT.

Nowe rozwiązania KE są wspólnie opracowywane przez wszystkie kraje członkowskie.

Komisja Europejska przygotowała projekt rozporządzenia ws. NGT, który został opublikowany 6 lipca 2023 r. i przekazany równolegle do Rady UE i Parlamentu Europejskiego. W Radzie UE nadal trwa dyskusja na poziomie grupy roboczej.

Celem projektu jest ułatwienie wprowadzenia do obrotu roślin NGT, które są uznawane za sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi.

W projekcie rozporządzenia rośliny NGT są podzielone na dwie kategorie grupy ze względu na liczbę modyfikacji.

Założenia projektu rozporządzenia dotyczące roślin NGT 1 są następujące:

• łatwa ścieżka dostępu do rynku;

• brak oceny ryzyka;

• brak konieczności znakowania produktów NGT 1 poza materiałem siewnym;

• rośliny NGT 1 wytworzone w UE będą oceniane przez to państwo UE, w którym zostanie złożony wniosek, a następnie dopuszczone do stosowania w całej UE;

• rośliny NGT 1 importowane będą oceniane i dopuszczane do obrotu przez Komisję Europejską we współpracy z EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) i pozostałymi państwami członkowskimi.

Założenia projektu rozporządzenia dotyczące roślin NGT 2 są następujące:

• uproszczona procedura wydawania zezwoleń w porównaniu do GMO;

• poluzowane wymogi oceny ryzyka;

• możliwość odstąpienia od monitorowania po wprowadzeniu do obrotu;

• brak metod detekcji i identyfikacji nie jest przeszkodą we wprowadzaniu do obrotu;

• brak możliwości zakazania uprawy.

Obowiązuje zakaz stosowania NGT 1 i NGT 2 w produkcji ekologicznej.

Jakie jest stanowisko Polski w sprawie NGT? 

Jak dotąd Polska nie poparła projektu rozporządzenia Komisji Europejskiej ws. roślin NGT.

- Polska będzie kontynuowała prace nad projektem rozporządzenia NGT w ramach prezydencji - zapowiedział Siekierski.