Kto może odziedziczyć gospodarstwo rolne?

Źródło: Adobe Stock

Problemy może dodatkowo przynieść sytuacja, w której w skład spadku wchodzą takie jego składniki, które w sytuacji dziedziczenia, podlegają różnym regulacjom prawnym, np. właśnie gospodarstwo rolne.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Czym właściwie jest gospodarstwo rolne?

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

- Innymi słowy, gospodarstwem rolnym będą pola uprawne, lasy, budynki gospodarcze, zwierzęta, a także sprzęt wykorzystywany w produkcji np. rolnej lub hodowlanej – jeżeli będą funkcjonalnie połączone oraz wykorzystywane do wspólnego gospodarowania. Przykładami gospodarstw rolnych mogą być między innymi typowe pola uprawne, fermy, hodowle bydła czy też trzody chlewnej – wyjaśnia Przemysław Lech, prawnik, adwokat w kancelarii prawnej SLM Adwokaci, wieloletni praktyk w pomocy świadczonej rolnikom i hodowcom zwierząt.

W jaki sposób możesz zostać powołany do spadku?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do spadku można zostać powołanym na dwa sposoby:

• poprzez ważnie sporządzony testament;
• lub w przypadku braku testamentu – na podstawie przepisów ustawy Kodeks Cywilny.

Jeżeli w skład majątku spadkodawcy wchodziło gospodarstwo rolne i zostawił on po sobie ważny testament, to mamy do czynienia z najprostszą sytuacją, ponieważ gospodarstwo rolne będzie dziedziczyć osoba wskazana przez spadkodawcę. Problem może pojawić się wtedy, gdy spadkodawca nie zostawił po sobie testamentu lub został on uznany za nieważny i trzeba korzystać z przepisów ustawy Kodeks Cywilny.

Dwa porządki prawne

W obecnym stanie prawnym istotne znaczenie dla kwestii dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r.

- W wyroku tym rozstrzygnięto, że przepisy Kodeksu Cywilnego, które uzależniały możliwość dziedziczenia gospodarstwa rolnego od spełnienia określonych w ustawie warunków są niezgodne z Konstytucją RP. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego sprawił, że od dnia 14 lutego 2001 r. (data publikacji wyroku) można mówić o istnieniu dwóch odrębnych porządków prawnych regulujących dziedziczenie spadków, w których skład wchodzi gospodarstwo rolne – zaznacza Przemysław Lech.

Spadki otwarte przed 14 lutego 2001 r.

Pierwszy porządek prawny dotyczy spadków otwartych do dnia 14 lutego 2001 r., tj. sprzed dnia publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z tym porządkiem, do dziedziczenia spadków po osobach zmarłych do dnia 14 lutego 2001 r. należy stosować ogólne zasady dziedziczenia z pewnymi zmianami.

- Oznacza to, że w sytuacji kiedy nie mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym, a dziedziczenie odbywać się będzie na podstawie przepisów ustawy, to kluczowe znaczenie będzie mieć powierzchnia danego gospodarstwa rolnego, które wchodziło w skład majątku spadkodawcy. Jeżeli gospodarstwo rolne jest nie większe niż 1 ha powierzchni, to w takiej sytuacji nie występują żadne ograniczenia w dziedziczeniu – podkreśla Przemysław Lech.

Jednak jeśli gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu ma powierzchnię większą niż 1 ha, to w takiej sytuacji obowiązywać będą wymogi z art. 1059 kodeksu cywilnego, tj. spadkobierca w chwili śmierci spadkodawcy będzie musiał spełniać co najmniej jeden z poniższych wymogów:

• stale pracuje bezpośrednio przy produkcji rolnej, albo
• ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
• jest małoletni bądź też pobiera naukę zawodu lub uczęszcza do szkół, albo
• jest trwale niezdolny do pracy.

Ustalenie spadkobierców

Ustalanie, który z potencjalnych spadkobierców jest uprawniony do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, należy rozpocząć od przepisów dotyczących dziedziczenia na zasadach ogólnych (art. 931-400 Kodeksu Cywilnego), tzn. od ustalenia, który z członków rodziny spadkodawcy jest w pierwszej kolejności uprawniony do dziedziczenia.

- W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczą jego dzieci oraz małżonek. I to od tej grupy osób należy rozpocząć poszukiwania potencjalnego spadkobiercy lub spadkobierców gospodarstwa rolnego, który spełniać będzie choć jeden z wyżej wskazanych wcześniej wymogów – informuje Przemysław Lech.

Jeżeli żadna z powyższych osób nie spełnia wymogów uprawniających do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, to należy przejść do kolejnego przepisu Kodeksu Cywilnego, tj. do art. 932, który wskazuje, że drugą grupę osób potencjalnie mogących dziedziczyć po spadkodawcy są jego rodzice. Jeżeli także żadna z tych osób nie może dziedziczyć gospodarstwa po spadkodawcy, to należy przejść do kolejnego przepisu Kodeksu Cywilnego i także zbadać, czy dana osoba spełnia którykolwiek z powyżej wskazanych wymogów.

- Istnieje jednak możliwość, że żadna ze wskazanych osób będąca potencjalnym spadkobiercą nie spełni któregokolwiek z czterech powyżej wskazanych wymogów. W takiej sytuacji ustawodawca wskazał, że jeżeli ani małżonek spadkodawcy ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego, to gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych – wyjaśnia Przemysław Lech.

Oznacza to tyle, że znów przechodzimy do I grupy osób uprawnionych do dziedziczenia, tj. do sprawdzenia, czy spadkodawca miał małżonka lub dzieci. Gdyby spadkodawca nie miał ani małżonka ani dzieci, to dopiero wtedy przechodzimy do kolejnej grupy osób uprawnionych do dziedziczenia i tak dalej.

Spadki otwarte 14 lutego 2001 r. lub później

Drugi porządek prawny dotyczy spadków otwartych dnia 14 lutego 2001 r. lub później, co do których należy stosować ogólne zasady dziedziczenia z pewnymi zmianami.

- Z powyższego wynika, że od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie obowiązują ograniczenia w zakresie ustawowego i testamentowego dziedziczenia gospodarstw rolnych, a krąg spadkobierców jest ustalany na podstawie ogólnych zasad dziedziczenia – podkreśla Przemysław Lech.

Sąd nie musi wówczas badać, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, a w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie wymienia się oddzielnie spadkobierców gospodarstwa rolnego oraz ich udziałów w tym gospodarstwie i w pozostałej części spadku.

Podsumowując – najlepiej ureguluj sprawy spadkowe w testamencie

Najprostszym sposobem na uniknięcie w przyszłości problemów związanych z ustaleniem, kto będzie dziedziczył gospodarstwo rolne, będzie wcześniejsze uregulowanie tej kwestii w testamencie. Bowiem dziedziczenie gospodarstwa rolnego na podstawie ważnie sporządzonego testamentu nie będzie się różniło od dziedziczenia innych składników majątkowych danego spadkodawcy.

- Jeżeli jednak dziedziczenia ma się odbyć na podstawie przepisów ustawy, to o tym jakie przepisy dotyczące dziedziczenia znajdą zastosowanie w konkretnej sprawie decydować będzie data otwarcia spadku, tj. data śmierci spadkodawcy. W sytuacji, kiedy otwarcie spadku nastąpiło do dnia 14 lutego 2001 r., to dziedziczenie gospodarstwa rolnego, którego powierzchnia przekracza 1 ha na zasadach ogólnych, tj. bez testamentu, wymaga, aby którykolwiek ze spadkobierców spełnił co najmniej jeden ważny warunek – stałej bezpośredniej pracy przy produkcji rolnej, posiadania przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej, posiadania statusu osoby małoletniej, pobierania nauki zawodu, uczęszczania do szkół albo bycia trwale niezdolnym do pracy – zaznacza Przemysław Lech.

Jeżeli żaden z krewnych zmarłego nie będzie spełniać choć jednej z wyżej wskazanych, to dziedziczenie nastąpi na zasadach ogólnych.

- Natomiast, jeżeli spadek został otwarty dnia 14 lutego 2001 r. lub później, to w takiej sytuacji nie obowiązują ograniczenia w zakresie ustawowego i testamentowego dziedziczenia gospodarstw rolnych, a krąg spadkobierców jest ustalany na podstawie ogólnych zasad dziedziczenia. Czyli najpierw małżonek razem z dziećmi, itd. – podsumowuje Przemysław Lech.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące tego artykułu?

Napisz wiadomość: [email protected]

Informacje zawarte w artykule zostały przygotowane przez prawnika, Przemysława Lecha, adwokata w kancelarii prawnej SLM Adwokaci, wieloletniego praktyka w pomocy świadczonej hodowcom zwierząt – kur, trzody chlewnej oraz bydła. Więcej informacji na temat Kancelarii można znaleźć na stronie internetowej www.prawnikhodowcy.pl - kliknij tutaj.

Czekamy na kontakt z Tobą, Twój głos jest dla nas ważny.

Zobacz, jakie film były najczęściej oglądane na naszym kanale youtube.pl - kliknij tutaj