Stres cieplny u zwierząt. Jak rozpoznać i jak zwalczać?
Wymagania wobec trzody chlewnej
Przyglądając się zwierzętom inwentarskim zauważamy, że to świnie są najbardziej wrażliwe na działanie, zarówno niskich, jak i wysokich temperatur. Termoregulację organizmu (gdy osobniki są już dorosłe) utrudnia gruba warstwa podskórna tłuszczu, a także posiadanie małej ilości gruczołów potowych. Uniemożliwia to regulowanie temperatury poprzez pocenie się, a jedynym sposobem pozbycia się nadmiaru ciepła jest ziajanie. Stres cieplny u świń objawia się szybszym oddechem, nerwowością, ospałością zwierząt i zmniejszeniem aktywności ruchowej. Cechą charakterystyczną jest również nadmiernie oddawanie moczu, a często i gorączka. Zwierzęta szukają miejsc nienasłonecznionych i chętnie przebywają w miejscu dopływu świeżego powietrza. Okres upałów to prawdziwy koszmar dla hodowców. Wzrost temperatury w chlewni stanowi olbrzymi problem, a zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu stanowi duże wyzwanie dla rolników. Stres cieplny u świń zmniejsza przepływ krwi w macicy oraz skraca okres rui. U macior pogarsza jakość komórek jajowych oraz zaburza prawidłowy rozwój zarodków, natomiast u knurów pogarsza się jakość nasienia. Takie konsekwencje mogą obniżyć rozród, który jest podstawowym mechanizmem warunkującym produkcyjność w stadach trzody chlewnej, a co za tym idzie dobrych wyników produkcyjnych i zapewnienia zwierzętom dobrostanu.
Ponieważ wraz ze wzrostem temperatury rośnie zapotrzebowanie na płyny, pierwszym i najprostszym krokiem dla ograniczenia stresu cieplnego jest zapewnienie zwierzętom nieograniczonego dostępu do wody. Zimna woda wspomaga chłodzenie organizmu. W celu obniżenia stresu cieplnego często wykorzystuje się witaminę C, którą dodaje się do paszy lub wody, ponieważ chroni zwierzęta przed spadkiem odporności oraz wzrostem temperatury ciała, jednocześnie zwiększając pobieranie paszy i stymulując wzrost zwierząt. Częstym działaniem jest dodawanie kolejnej witaminy, tj. witaminy E, która wpływa korzystnie na gospodarkę wodną organizmu. Poziom wody w komórkach reguluje też betaina, zazwyczaj podawana lochom karmiącym. Podczas nadmiernego ciepła świnie zaczynają dyszeć, a to ma wpływ na zmianę pH w żołądku, a w konsekwencji na problemy metaboliczne, które możemy zniwelować stosując zeolit sodowy.
Podczas wysokich temperatur należy zadbać o odpowiednie żywienie zwierząt. W okresie letnim wzrasta zapotrzebowanie na składniki mineralne, dlatego ich dawkę trzeba odpowiednio uzupełnić. Do paszy należy dodać składniki stymulujące apetyt np. wyciągi ziołowe, probiotyki czy zakwaszacze.
Kolejnym elementem wpływajacym na temperaturę w chlewni jest zagęszczenie w kojcach. Zbyt duża ilość osobników, to spore utrudnienie w oddawaniu ciepła, dlatego warto przerzedzić wygrodzenia.
Chłodzenie zwierząt to nie jedyny sposób na zniwelowanie stresu cieplnego. Sposobami na jego obniżenie jest schłodzenie pomieszczeń inwentarskich. Jednym ze sposobów jest zmniejszenie nasłonecznienia, które bezpośrednio wpada do wnętrza budynku. Możemy tego dokonać przez zacienienie i przysłanianie okien, a także ich zamalowywanie. Doskonalym patentem na zacienianie bydynku jest sadzenie drzew wzdłuż ściany z oknami, natomiast obsadzenie dachu trawnikiem daje świetną izolację termiczną budynku., gdy latem chłodzi, a zimą zapewnia dodatkową izolację cieplną – rys. 1.
Bardzo skutecznym sposobem zapobiegania stresowi cieplnemu jest zwiększona wentylacja chlewni. Jak wiemy, wentylacja jest to process polegający na wymianie zużytego powietrza wewnątrz chlewni i zastąpienie go świeżym z zewnątrz. Rozróżnia się dwa podstawowe systemy wentylacyjne – naturalne (grawitacyjne) i wymuszone (mechaniczne). Aby uzyskać prawidłowy ruch powietrza, czyli sprawną wentylację w chlewni, otwory wlotowe i wentylatory muszą być rozmieszczone równomiernie, a ich liczba musi być dostosowana do liczby świń w budynku. Jednak trzeba pamiętać, żeby w okresie np zimowym – z kolei nie przechłodzić zwierząt – złym rozwiązaniem wentylacji – taką sytuację przedstawiono na rys. 2. Natomiast na rys. 3. zaprezentowano ogólnie zasadę działania wentylacji naturalnej.
Oprócz tego dużą role odgrywa również rodzaj podłóża dla zwierząt. Tak jak małe prosięta wymagają ciepła i przez to ruszta stosuje się z tworzyw sztucznych, tak dla dorosłych osobników zalecane są ruszta betonowe, z tego powodu, iż beton ma naturalną własciwość “chłodzenia” – rys. 4.
Wysoką temperaturę w chlewni można obniżyć o kilka stopni, stosując zamgławienia. Dysze zraszające najczęściej montuje się nad wlotami powietrza, co powoduje że powietrze wpadające do budynku jest natychmiast ochładzane. Takie rowziązanie daje wiele korzyści, m.in: natychmiastowe obniżenie temperatury w pomieszczeniu, łatwą kontrolę nad wilgotnością, a także gwarantuje równomierną temperaturę wewnątrz budynku. Jednak ma swoje wady – zwiększenie wilgoci. Zatem w takim przypadku ściółka w kojcu stanowi bardoz dobry “pochłaniacz” wilgoci.
