Historia płatności bezpośrednich w UE
Czy pamiętacie, od czego się to wszystko zaczęło? Jakie były początki rolniczych dopłat? Zapraszamy do lektury historii unijnych, rolniczych dopłat – niedzielę z historią rolnictwa czas zacząć!
Od kiedy prowadzona jest wspólna polityka rolna?
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), jako pierwszy filar dzisiejszej Unii Europejskiej, od samego początku swojego funkcjonowania, czyli od roku 1957, prowadziła wspólną politykę rolną. Wprowadzono wewnętrzne interwencje, które polegały na wsparciu cen na podstawowe produkty rolne oraz narzędzia stosowane w handlu zagranicznym. Działanie to miało zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe konsumentom, odpowiedni poziom dochodów rolników i równowagę na rynkach rolnych.
Zły skutek pierwszych dopłat
Niestety polityka ta bardzo szybko doprowadziła do ogromnych nadwyżek produktów rolnych, wysokich wydatków budżetowych,co poskutkowało otwartą dyskusją na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO), która dotyczyła wpływu instrumentów stosowanych w Europie na zakłócenia w handlu międzynarodowym.
Pierwsze kwoty mleczne i płatności bezpośrednie
W wyniku tych dyskusji wprowadzono ograniczenia produkcji, np. wdrożono system kwot mlecznych czy system płatności bezpośrednich. Powodem wprowadzenia płatności bezpośrednich była nie tylko sytuacja wewnętrzna ówczesnej wspólnoty związana z rosnącymi nadwyżkami żywności, ale także postanowienia WTO, zwiększające dostęp do rynku przez znoszenie ograniczeń importowych, zmniejszenie subwencji eksportowych oraz redukcję wsparcia rynku wewnętrznego.
Reforma MacSharry’ego i pierwsze płatności bezpośrednie
Płatności bezpośrednie zostały wprowadzone przez reformę MacSharry’ego w 1992 r. Ich celem nadrzędnym była rekompensata utraty części dochodów wynikającej z obniżenia cen gwarantowanych podstawowych produktów rolnych.
- Zasadniczym założeniem wprowadzenia płatności bezpośrednich było wsparcie poziomu dochodów producentów rolnych nie przez system rynkowy, czyli system wysokich cen interwencyjnych, ale bezpośrednio, wypłacając określoną pomoc beneficjentom i tym samym uniezależniając wypłacane wsparcie od prowadzonej produkcji i sprzedaży produktów rolnych – czytamy w specjalnym opracowaniu Biura Analiz Sejmowych z 2016 roku
Reformę tę realizowano w celu zmniejszenia nadprodukcji produktów rolnych, co starano się osiągnąć przez wprowadzenie obowiązkowego i dobrowolnego systemu odłogowania produkcji.
Co obejmowały pierwsze płatności bezpośrednie?
System płatności bezpośrednich przyjęty w reformie MacSharry’ego objął część produkcji roślinnej, tj. zboża, rośliny oleiste i wysokobiałkowe, skrobię ziemniaczaną, chmiel, tytoń, len i konopie, a także część produkcji zwierzęcej, tj. wołowinę, cielęcinę i baraninę.
Założenia tej reformy były w dużej mierze kontynuowane po wprowadzeniu Agendy 2000, kiedy to obniżono ceny gwarantowane oraz podniesiono wysokość płatności bezpośrednich częściowo niezwiązanych z produkcją (decoupling).
Zmiana podejścia do płatności
Nowe podejście do płatności bezpośrednich przyjęto w Luksemburgu w 2003 r. Nie zmieniło ono poziomu wsparcia sektora rolnego, jednak spowodowało zmiany w jego strukturze.
- Przyjęto, że nowy system płatności bezpośrednich w dalszym ciągu powinien wspierać poziom dochodów producentów rolnych, ale silniej podkreślono konieczność całkowitego oddzielenia płatności od rodzaju produkcji – czytamy w opracowaniu.
Decyzje produkcyjne rolników miały być podejmowane na podstawie analizy sytuacji rynkowej, a nie w oczekiwaniu na ewentualne wsparcie. Pozostawiono jednak poszczególnym krajom członkowskim możliwość wyboru modelu płatności bezpośrednich, jak również możliwość powiązania w wyjątkowych sytuacjach płatności bezpośrednich z produkcją.
Wyróżniono następujące modele płatności:
- historyczny: Austria, Belgia, Francja, Grecja, Irlandia, Włochy, Holandia, Portugalia, Szkocja, Hiszpania, Walia;
- system hybrydowy statyczny: Dania, Luksemburg, Irlandia Północna, Szwecja;
- system hybrydowy dynamiczny: Finlandia, Niemcy, Anglia;
- system regionalny: Malta, Słowenia.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wdrożenia systemu płatności jednolitej (SPS – single payment scheme) w okresie od 1 stycznia 2005 r. do 1 stycznia 2007 r. W ramach SPS państwa miały możliwość wprowadzenia jednego z trzech modeli płatności bezpośrednich (tab. 1): historycznego, regionalnego i hybrydowego (mieszanego). Dla państw, które przystąpiły do UE w roku 2004, przewidziano uproszczony system płatności obszarowej (SAPS – single area payment scheme) – z wyjątkiem Malty i Słowenii, które przyjęły SPS.
Na czym polegał model historyczny płatności bezpośrednich?
W modelu historycznym wysokość płatności bezpośrednich wyliczana była na podstawie średniej wysokości płatności bezpośrednich z lat 2000–2002. W przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych w gospodarstwach w wymienionych latach do okresu referencyjnego nie był wliczany rok, w którym nastąpiły straty. Zastosowanie modelu historycznego nie spowodowało całkowitego oddzielenia płatności od produkcji. Model historyczny został wprowadzony w większości „starych” państw członkowskich UE, między innymi w Austrii, Belgii, Francji, Holandii, Hiszpanii i Grecji.
Czym wyróżniały się pozostałe modele płatności bezpośrednich?
Model regionalny polegał na podziale kwoty pułapu regionalnego na spełniającą warunki powierzchnię zadeklarowaną przez rolników danego regionu. Na tej podstawie wyliczana była wartość pojedynczej płatności w regionie. W modelu hybrydowym część płatności otrzymywanych przez rolnika stanowiły płatności wypłacane na bazie historycznej, część na podstawie wyliczonych płatności na bazie regionalnej. Model hybrydowy mógł mieć charakter statyczny (stały) bądź dynamiczny (zmienny), zmierzający do stawki jednolitej.
Obowiązek odłogowania nie dla wszystkich
W ramach SPS płatności przysługiwały do gruntów rolnych i trwałych użytków zielonych. Z płatności wyłączone zostały niektóre uprawy wieloletnie, lasy oraz grunty użytkowane nierolniczo. Wypłacane płatności powiązane były z koniecznością odłogowania gruntów, w przypadku gospodarstw, które miały powierzchnię umożliwiającą wyprodukowanie co najmniej 92 ton zbóż. Powierzchnia ta została wyznaczona według plonów referencyjnych, określanych dla poszczególnych regionów UE.
- Gdy w 2007 r. wzrosły ceny żywności, obowiązek przymusowego odłogowania został zawieszony, a w roku 2009 ostatecznie zniesiony. Rolnik musiał utrzymywać ziemię w dobrej kulturze rolnej, której zasady zostały zdefiniowane na poziomie poszczególnych krajów członkowskich. W sytuacji, gdy wymagania w zakresie współzależności nie były przestrzegane, wobec rolników stosowano sankcje, polegające na obniżeniu wysokości płatności bezpośrednich – zaznaczono w opracowaniu BAS.
Nowy system płatności obowiązujące od 1 stycznia 2015 r.
Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1307/20132 wprowadzono nowy system płatności bezpośrednich obowiązujący od 1 stycznia 2015 r., zastępując system płatności jednolitej systemem płatności podstawowej (basic payment scheme). System płatności podstawowej wprowadziły „stare” kraje UE oraz Chorwacja, Malta i Słowenia; „nowe” kraje UE objął – także zmieniony – uproszczony system płatności obszarowych.
W nowym systemie płatności bezpośrednich wprowadzono następujące ich rodzaje (trzy pierwsze zostały uznane za obowiązkowe, a pozostałe za dobrowolne):
- płatność podstawowa na hektar;
- płatności dla rolników przestrzegających praktyk rolniczych na rzecz klimatu i środowiska;
- płatność dla młodych rolników rozpoczynających działalność rolniczą, wypłacana przez pięć lat;
- płatność redystrybucyjna;
- wsparcie dla rolników na obszarach z ograniczeniami naturalnymi;
- wsparcie powiązane z produkcją, przyznawane ze względów gospodarczych lub społecznych.
Ile wynosiły najwyższe płatności?
Najwyższy poziom płatności bezpośrednich w przeliczeniu na hektar użytków rolnych (UR) w 2015 r. był na Cyprze (429 euro/ha), na Malcie (448 euro/ha), w Holandii (417 euro/ha) i Belgii (395 euro/ha). Najniższy poziom płatności otrzymywali beneficjenci z Łotwy (109 euro/ha) i Rumunii (122 euro/ha).
Zestawienie wysokość płatności bezpośrednich w państwach członkowskich w 2015 roku
Poszczególne państwa członkowskie otrzymywały następujące wsparcie (kwoty wyrażone są w euro na każdy hektar uzytków rolnych):
- Holandia 417;
- Belgia 395;
- Grecja 394;
- Dania 346;
- Niemcy 308;
- Włochy 301;
- Francja 271;
- Luksemburg 256;
- Irlandia 243;
- Austria 241;
- Finlandia 228;
- Rumunia 122;
- Szwecja 227;
- Wielka Brytania 211;
- Hiszpania 204;
- Portugalia 154.
Dla nowych państw członkowskich wsparcie wynosiło (kwoty również wyrażone są w euro na każdy hektar uzytków rolnych):
- Malta 448;
- Cypr 429;
- Słowenia 286;
- Węgry 271;
- Czechy 251;
- Polska 207;
- Słowacja 201;
- Bułgaria 161;
- Litwa 152;
- Estonia 130;
- Rumunia 122;
- Łotwa 109.
Masz pytania lub wątpliwości dotyczące tego artykułu?
Napisz wiadomość: [email protected]
Czekamy na kontakt z Tobą, Twój głos jest dla nas ważny.
