Dlaczego wapnowanie gleb może poprawić ich urodzajność?
Zakwaszenie gleb w sposób bezpośredni wpływa na ich jakość oraz potencjał produkcyjny poprzez zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych roślin, przede wszystkim związków zasadowych.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
- Zakwaszenie gleb przyczynia się także do zmniejszenia zawartości próchnicy w glebie oraz wzrostu przyswajalności wielu niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego pierwiastków śladowych, takich jak np. kadm, ołów czy nikiel - informują w raporcie „Środowiskowe skutki zakwaszenia gleb użytkowanych rolniczo i ich ograniczanie” Jacek Niedźwiecki i Piotr Ochal z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach.
Jak podkreśla raport, do niebezpiecznych skutków środowiskowo-produkcyjnych zakwaszenia gleb należy zaliczyć również ograniczenie pobrania przez rośliny składników pokarmowych takich jak azot czy fosfor, które w konsekwencji są wymywane z gleby i przedostają się one do wód gruntowych, powodując ich eutrofizację.
Kiedy gleba ma odczyn kwaśny?
Jednostką miary odczynu jest pH, którego skala wartości zawiera się w przedziale od 0 do 14. W roztworach kwaśnych pH<7, w obojętnych pH wynosi 7, a w zasadowych pH>7.
- W przypadku gleb najczęściej wykorzystuje się podział w zależności od wartości pH oznaczonych w Kcl: poniżej 4,5 gleba jest silnie kwaśna; od 4,6 do 5,5 kwaśna; od 5,6 do 6,5 lekko kwaśna; od 6,6 do 7,2 obojętna; powyżej 7,2 zasadowa - wyjaśnia prof. Beata Kołodziej z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.
Czy polskie gleby są zakwaszone?
W większości gleb uprawnych Polski wartości pH wahają suę od 4,0 do 8,5. Zakwaszenie gleb w naszym kraju wynika przede wszystkim z uwarunkowań naturalnych, m.in. położenia w środkowoeuropejskiej strefie pasa subborealnego z klimatem umiarkowanym, co ma znaczący wpływ na gospodarkę wodną naszych gleb.
- Ponadto przewaga opadów nad parowaniem sprawia, że większość składników pokarmowych o charakterze zasadowym jest wymywana w głąb profilu glebowego - podkreślają Jacek Niedźwiecki i Piotr Ochal.
Czynnikiem wpływającym na naturalną podatność naszych gleb na zakwaszenie jest charakter polodowcowy materiału, z którego wytworzona jest większość gleb Polski. Udział takich gleb przekracza 90% powierzchni naszego kraju.
- Na podstawie wyników programu pn. „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski”, stanowiącego podsystem Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie jakości gleb oraz ziemi i prowadzonego od 1995 r. co 5 lat w tych samych lokalizacjach, wykazano, że ponad 70% powierzchni gleb użytków rolnych Polski jest w różnym stopniu zakwaszonych: bardzo kwaśne 13%, kwaśne 26%, lekko kwaśne 34% - wskazuje przywołany raport IUNiG-PIB.
Na szczęście w 2020 r. stwierdzono, że udział gleb uprawnych o optymalnym dla roslin przedziale pH (5,6-7,2 oznaczonym w chlorku potasu) wzrasta.
W jaki sposób dowiedzieć się, jaki odczyn ma gleba?
Ocenę pH gleby, czyli określenie jej odczynu, pozwalają określić badania glebowe. Te rolnik powinien wykonywać regularnie, nie tylko ze względu na wspomnianą ocenę pH gleby, ale również po to, by pozyskać cenne informacje na temat stanu i właściwości gleby, na której prowadzi uprawy.
- Wszystko zaczyna się od gleby, to jest środowisko życia rośliny. Podstawowe odżywianie rośliny musi zawsze się odbyć przez glebę, a organem do pobierania składników pokarmowych przez glebę jest system korzeniowy, dlatego im lepsze warunki stworzymy do - z jednej strony - do rozwoju systemu korzeniowego - a z drugiej strony - im będzie więcej składników i odpowiednie relacje tych składników względem siebie, we właściwych formach chemicznych - to te rośliny będą wtedy bardziej wdzięczne i będą lepiej odżywione - podkreśla dr hab. Witold Szczepaniak, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Rolnik może zlecić badania glebowe wyspecjalizowanym podmiotom prywatnym lub powierzyć to zadanie jednemu z laboratoriów należących do sieci Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Warszawie, która jest jednostką podległą Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
- W warunkach polowych do oznaczenia odczynu gleby można wykorzystać papierek lakmusowy, kwasomierz Helliga leb pehametr. W celu dokładnego określenia dawki wapnowania gleby oznaczamy laboratoryjne jej kwasowość hydrolityczną - zauważa prof. Beata Kołodziej.
Znając zasobność gleby, można w efektywniejszy sposób prowadzić nawożenie upraw, w tym ich wapnowanie, co przełoży się na oszczędności i pozwoli uzyskać lepsze plony.
Dlaczego warto wapnować gleby?
Odczyn gleby ma wpływ na wzrost roslin i dostępność składników odżywczych.
Zakwaszenie gleb użytkowanych rolniczo stanowi w naszym kraju nadal jeden z głównych elementów chemicznej degradacji gleb.
- Wynika ono po części z przyczyn naturalnych, ale również antropogenicznych. W celu przeciwdziałania negatywnym skutkom zakwaszenia gleb proponuje się szereg zaleceń służących regulowaniu odczynu gleb. Do najpopularniejszych i najskuteczniejszych takich zabiegów można zaliczyć właśnie wapnowanie gleb - zauważają Jacek Niedźwiecki i Piotr Ochal.
Wapnowanie gleb wpływa na jej właściwości chemiczne, fizyczna i biologiczne. Głównym celem wapnowania gleb jest odkwaszenie gleby. Sprzyja ponadto tworzeniu słodkiej próchnicy i zwiększa zawartość Ca w kompleksie sorpcyjnym. Wartość pH ma kluczowe znaczenie dla dostępności składników odżywczych dla roślin. Kwaśne gleby, o niskim pH, ograniczają rozpuszczalność wielu ważnych pierwiastków, takich jak azot, fosfor i potas, co negatywnie wpływa na wzrost i plonowanie roślin. Podnosząc pH gleby za pomocą wapnowania, rolnicy mogą stworzyć bardziej sprzyjające warunki dla upraw, co przekłada się na wyższe plony i lepszą jakość plonów. Wapnowanie działa korzystnie także na strukturę gleby. Zmniejszając kwaśność, przyczynia się do agregacji cząstek glebowych, tworząc większe i trwalsze agregaty. Dzięki temu gleba staje się pulchniejsza i charakteryzuje się lepszymi właściwościami wodno-powietrznymi. Poprawia się jej przepuszczalność oraz wzrasta udział wody dostępnej dla roślin. Agregatowa struktura gleby wspiera rozwój korzeni, co zwiększa zdolność roślin do pobierania wody i składników odżywczych.
Kolejnym istotnym aspektem, który podkreśla znaczenie wapnowania gleb, jest wpływ na aktywność mikroorganizmów glebowych. Mikroorganizmy odgrywają kluczową rolę w rozkładzie materii organicznej, produkcji składników odżywczych i utrzymaniu równowagi ekosystemu glebowego. Wapno dostarcza mikroorganizmom niezbędne składniki odżywcze, wspierając ich aktywność i poprawiając ogólną kondycję gleby.
Wapnowanie gleb ma również pozytywny wpływ na środowisko naturalne. Poprawa struktury gleby zmniejsza ryzyko erozji i spływu powierzchniowego wody, co przyczynia się do ochrony rzek i jezior przed zanieczyszczeniami. Wapno może również zmniejszyć wydzielanie kwasów do gleby, co pomaga w ograniczeniu zakwaszenia gleb i wód gruntowych.
Uwaga na ryzyko przewapnowania
Wapnowanie gleb to proces dostarczania wapnia (w postaci węglanu wapnia lub wapna nawozowego) do gleby w celu zwiększenia jej pH.
Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie gleby wymagają wapnowania. Przed dokonaniem wapnowania zaleca się przeprowadzenie analizy gleby, aby określić jej pH i zawartość składników odżywczych. Wartości pH między 5,6 a 7,2 są ogólnie uważane za optymalne dla większości upraw rolnych. Jeśli gleba ma już odpowiednie pH i dostateczne zasoby składników odżywczych, dodatkowe wapnowanie może być zbędne lub wręcz niepożądane, ponieważ nadmiar wapnia może również wpływać negatywnie na rośliny. Dlatego ważne jest, aby wapnowanie przeprowadzać z rozwagą i zgodnie z zaleceniami wynikającymi z analizy gleby.
Prawidłowe ustalenie dawki nawozu wapniowego jest bardzo ważne, ponieważ przewapnowanie gleby i doprowadzenie odczynu do zasadowego wywołuje wiele negatywnych skutków, takich jak: przesuszenie gleby (szczególnie lekkiej), szybszy rozkład substancji organicznej oraz przejście niektórych składników w formy nieprzyswajalne dla roślin (fosfor, bor, żelazo, mangan).
- Przy wyborze formy nawozu wapniowego i ustaleniu warunków jego zastosowania należy wziąć pod uwagę gatunek gleby podlegającej wapnowaniu. Wapno tlenkowe jest odpowiednie przede wszystkim na gleby cięższe, których odczyn zmienia się bardzo powoli. Na tych glebach nie ma niebezpieczeństwa gwałtownej zmiany odczynu, gdyż odznaczają się one wysoką zdolnością buforową, dlatego nie zachodzi ryzyko przewapnowania - podkreślają Jacek Niedźwiecki i Piotr Ochal.
Jak dalej zauważają w swoim opracowaniu, na glebach lekkich i średnich, szczególnie piaszczystych, bardziej adekwatne jest stosowanie wapna węglanowego, które jest znacznie łagodniejsze w działaniu niż wapno tlenkowe.
- Jednorazowe stosowanie wysokich dawek nawozów wapniowych w praktyce rolniczej nie jest uzasadnione. Zbyt wysokie dawki mogą wywołać szereg niekorzystnych zmian fizycznych i chemicznych gleby. By nie zakłócać właściwości gleb i zachodzących w niej przemian, jednorazowo nie należy stosować więcej jak 2/3 zalecanej dawki nawozów wapniowych w postaci tlenkowej (przy wapnowaniu koniecznym), czyli od 2,0 do 4,0 t CaO·ha–1 - zaznaczają Jacek Niedźwiecki i Piotr Ochal.
Zdecydowanie większa część nawozów azotowych powoduje silniejsze lub słabsze zakwaszenie gleby.
- W glebach intensywnie użytkowanych rolniczo, główną przyczyną antropogenicznego zakwaszenia gleb jest stosowanie nawozów mineralnych - zauważa dr hab. Beata Kołodziej, prof. UP w Lublinie.
Zdolność zakwaszająca lub zobojętniająca nawozów azotowych wyraża się w tzw. równoważnikach wapniowych. Jest to ilość CaO, jaką należy zastosować dla zrównoważenia działania zakwaszającego 1 kg N w danym nawozie; ma on wówczas znak ujemny. W przypadku nawozów zobojętniających glebę wartość równoważnika wapniowego będzie dodatnia.
Skuteczny sposób na poprawę jakości gleby
Wapnowanie gleb jest niezbędnym narzędziem dla współczesnego rolnictwa. Dostarcza rolnikom skutecznego sposobu na poprawę jakości gleby, zwiększenie plonów oraz minimalizację negatywnego wpływu na środowisko. Przyszłość rolnictwa zależy w dużej mierze od odpowiedniej pielęgnacji gleb, a wapnowanie stanowi kluczowy element tej strategii. Warto świadomie wdrażać te praktyki, aby zapewnić wydajność i zrównoważoną produkcję żywności.
Pieniądze na wapnowanie – czy tylko do 31 października 2023 r.?
W tym roku kończy się prowadzony od 2019 roku „Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie”. Warto jeszcze skorzystać z tej formy wsparcia. Zgodnie z przyjętymi przez NFOŚiGW założeniami, dofinansowaniem objęte są tzw. koszty kwalifikowalne poniesione przez producentów rolnych do dnia 31 października 2023 r.
Koszty kwalifikowane to koszty zakupu wapna nawozowego, z wyłączeniem kosztów transportu i wysiewu.
Zgodnie z przyjętymi zasadami, dofinansowanie będzie udzielane na realizację przedsięwzięć skutkujących poprawą jakości środowiska z wyłączeniem zabiegów agrotechnicznych, co zostanie potwierdzone pozytywną opinią właściwej miejscowo Okręgowej Stacji Chemiczno–Rolniczej. Dofinansowanie działań regeneracyjnych dla danej działki ewidencyjnej może być udzielone nie
częściej niż raz na cztery lata (liczone od daty zawarcia umowy).
Formą kontynuacji „Ogólnopolskiego programu regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie” jest realizowany w ramach Planu Strategicznego WPR ekoschemat „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi”, w zakresie którego można realizować praktykę „Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia” w wariancie podstawowym i w wariancie z wapnowaniem.
Jednocześnie trwają rozmowy na temat stworzenia nowego, ogólnopolskiego programu. 11 lipca w Pałacu Prezydenckim odbyło się posiedzenie Rady ds. Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Narodowej Rady Rozwoju. Rozmawiano o tym, jak utrzymać żyzność gleb w Polsce i przeciwdziałać ich degradacji oraz przedstawiono założenia Narodowego Programu Powszechnego Odkwaszenia Gleb w Polsce.
- Jan Krzysztof Ardanowski, przedstawiając końcowe wnioski z posiedzenia podkreślił, że konieczny jest, koordynowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, krajowy program regeneracji gleb, w tym w szczególności odkwaszenia gleb - podkreśla komunikat na stronie prezydent.pl
