Straty suszowe: W tych fazach rośliny są na nie najbardziej narażone

Źródło: Adobe Stock

Fazy rozwoju roślin i ich wpływ na wielkość strat suszowych były przedmiotem wielu badań prowadzonych przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB).

Czym jest susza?

Susza to niedobór wody na danym terenie, który może prowadzić do znaczącego wyczerpania zasobów wodnych w dorzeczu. Występuje najczęściej w okresie letnim. Susza często prowadzi do przesuszenia gleby, zmniejszenia, a nawet całkowitego zniszczenia upraw roślinnych, zwiększenia prawdopodobieństwa wybuchu pożaru oraz zmniejszenia zasobów wody pitnej.

Wyróżnia się cztery rodzaje suszy, w zależności od fazy jej rozwoju:

• susza atmosferyczna (meteorologiczna) – brak lub znaczący niedobór opadów na danym terenie;
• susza glebowa (rolnicza) – konsekwencja wydłużającej się suszy atmosferycznej;
• susza hydrologiczna – niedobór zasobów wody w rzekach i jeziorach;
• susza hydrogeologiczna – niedobór wody w zasobach podziemnych.

Czytaj też: Nadciąga duża zmiana pogody, ale zima jeszcze wróci. Nowa prognoza na 10 dni

Susza: Pojawia się z coraz większą częstotliwością

Susza nie jest zjawiskiem nowym. Jej występowanie notowano już przed wiekami. W ostatnim czasie jednak susza pojawia się coraz częściej i to właśnie ta częstotliwość jest niepokojąca. Jak podaje serwis Nauka o klimacie: „Susze w Polsce to nic nowego, jednak pojawiają się coraz częściej. W okresie 1951-1981 było w Polsce 6 susz – średnio jedna co 5 lat; w okresie 1982–2011 susz było aż 18 – średnio co 2 lata. Obecnie, od 2013 r. mamy suszę co roku”.

Czytaj też: Rekordowo wysokie ceny jaj nie tylko w Polsce. Czy zabraknie ich na półkach? 

Susza i jej wpływ na straty w plonie: Badania

Okresowe niedobory wody i susza mają oczywiście negatywny wpływ na plony w rolnictwie. Wielkość strat spowodowanych brakiem wody uzależniona jest od czasu trwania suszy, ale w dużej mierze także od fazy rozwojowej roślin.

Przeprowadzonych zostało wiele badań dotyczących suszy i powodowanych przez nią strat w plonie oraz tego, w jakich fazach rośliny są na te straty najbardziej narażone. Zagadnieniami tymi w szerokim zakresie zajmuje się m.in. IUNG-PIB. Poniżej przytoczone zostaną wyniki niektórych z ich badań. Dotyczą one następujących zbóż i roślin:

• pszenica jara,
• pszenica ozima,
• soja zwyczajna,
• jęczmień jary.

Czytaj też:
Wymieszaj z wodą 1:1 i spryskaj mech. Chwast zniknie z trawnika

Straty suszowe: Pszenica jara i pszenica ozima

Jak wynika z rozprawy habilitacyjnej dr inż. Alicji Sułek pt. „Wpływ wybranych czynników agrotechnicznych i siedliskowych na plonowanie i jakość ziarna pszenicy jarej” (2013 rok), pszenica jara wykazuje silną reakcję na niedobór wody. Badania przeprowadzone przez autorkę wykazały, że niedobór wody w glebie, który trwał od fazy krzewienia do fazy dojrzałości pełnej, spowodował obniżenie masy ziarna wynoszące 35 proc. Susza doprowadziła do zmniejszenia liczby ziaren i ich masy, liczby kłosów, masy słomy i długości źdźbła.

W artykule Grażyny Podolskiej pt. „Plon i jakość ziarna pszenicy ozimej uprawianej w warunkach wysokiej temperatury oraz stresu suszy” („Studia i Raporty IUNG-PIB”, zeszyt 57(11), 2018 rok), omówiony został wpływ suszy na pszenicę ozimą w poszczególnych fazach jej wzrostu i rozwoju: W fazie:

• strzelania w źdźbło –  susza powoduje zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej liści i ogranicza przyrost organów wegetatywnych;
• kłoszenia i kwitnienia – wpływa na słabe wykształcenie kłosa, a także na zmniejszenie liczby ziaren w kłosie i powstawanie kłosów płonych;
• dojrzałości mlecznej  – powoduje słabe wykształcenie ziarna oraz ma wpływ na jego cechy jakościowe.

Jak zaznacza autorka, badania przeprowadzone w IUNG-PIB wykazały, że pszenica jest najbardziej narażona na straty w plonie, kiedy susza trwa od fazy kłoszenia do fazy dojrzałości mlecznej. Wówczas niedobór wody może przyczynić się do 33 proc. obniżki plonu ziarna. Mniejszą, ale także istotną obniżkę plonu, powoduje susza, która występuje w okresie od fazy strzelania w źdźbło do kłoszenia oraz od dojrzałości mlecznej do pełnej.

Czytaj też: Chcesz zostać inspektorem rolnictwa ekologicznego? Ogłoszono termin egzaminu

Straty w plonie z powodu suszy: Soja zwyczajna

Jak wynika z artykułu Marioli Staniak, Anny Stępień i Katarzyny Czopek pt. "Reakcja soi zwyczajnej (Glycine max (L.) Merr.) na wybrane stresy abiotyczne” („Studia i Raporty IUNG-PIB”, zeszyt 57(11), 2018 rok), przeprowadzone badania wykazały, że długotrwałe zmniejszenie ilości wody w glebie w znaczący sposób wpłynęło na redukcję plonu soi średnio o 12,3 proc.

We wspomnianym artykule zaznaczono również, że pod względem wymagań wilgotnościowych wyróżnia się trzy okresy krytyczne w uprawie soi:

• pierwszy – od siewu do pełni wschodów,
• drugi – kwitnienie,
• trzeci – wypełnianie strąków.

Zdaniem specjalistów przywołanych w artykule, soja jest najbardziej narażona na straty w plonie z powodu suszy, kiedy znajduje się w fazie wypełniania strąków. „Długotrwały stres zadany roślinom od fazy początku lub pełni kwitnienia do końca fazy pełnego rozwoju strąków oraz od początku rozwoju nasion do końca okresu wegetacji bardziej zredukował plon nasion soi (odpowiednio o 45 i 46%) niż we wcześniejszych fazach rozwojowych”.

Straty suszowe: Jęczmień jary

Jak zaznaczono w rozprawie doktorskiej mgr inż. Beaty Bartosiewicz pt. „Oddziaływanie stresu suszy na wskaźniki fizjologiczne i plonowanie jęczmienia jarego na różnych gatunkach gleb” (2023 rok), dotychczas przeprowadzone badania potwierdziły negatywny wpływ suszy na plon jęczmienia jarego. Jak można przeczytać w streszczeniu wspomnianego artykułu: „Jęczmień jary jest wrażliwy na stres suszy, nawet jeśli jest on przejściowy, a jego plon w największym stopniu ogranicza niedobór wody w fazie strzelania w źdźbło i kłoszenia oraz wykształcanie i nalewanie ziarna”.

Czytaj też:
Nasi przodkowie zajadali się tymi owocami, teraz wracają do łask. Bomba witamin

Straty w plonie z powodu suszy: Zboża ozime a zboża jare

Jak wynika natomiast z artykułu Izabelli Wójcik, Andrzeja Doroszewskiego, Elżbiety Wróblewskiej i Piotra Kozy pt. „Susza rolnicza w uprawie zbóż ozimych w Polsce w latach 2006-2017” („Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie”, 2018/18/4, 2018 rok), zboża ozime są bardziej odporne na susze wiosenne niż zboża jare. Mają bowiem lepiej rozwinięty system korzeniowy. Wśród zbóż ozimych największą odpornością na niedobory wody charakteryzuje się żyto, a w dalszej kolejności jęczmień ozimy. Natomiast najbardziej wrażliwa na suszę jest pszenica.

Zboża ozime wykazują największa wrażliwość na niedobór wody w maju, kiedy znajdują się w fazie strzelania w źdźbło.