Uprawa słonecznika - najważniejsze informacje
Słonecznik to roślina, która cieszy się coraz większą popularnością w naszym kraju. W 2020 r., według danych z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, był on uprawiany na powierzchni 8,3 tys ha. Rok później tą rośliną obsianych zostało natomiast przeszło 20 tys ha. W 2022 r. przekroczono 54 tys ha, z kolei w sezonie 2023 powierzchnia zasiewów słonecznika wyniosła ponad 64 tys ha. Wzrost jest zatem znaczący. Nie sposób jednak odnotować wyraźnego wyhamowania areału w ubiegłym sezonie. Mimo wszystko słonecznik należy do roślin o bardzo wysokiej dynamice wzrostu w Polsce. - Większa popularność uprawy wynika zapewne z możliwości wielostronnego wykorzystania nasion m.in. jako surowca do produkcji oleju, na pasze oraz do bezpośredniego spożycia - wylicza Jacek Broniarz z Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. - Słonecznik może być uprawiany również w mieszankach pastewnych z innymi roślinami, np. zbożowymi, strączkowymi, facelią itp., a zebrana masa roślin przeznaczona do skarmiania lub na kiszonkę - tłumaczy specjalista. Zwraca jednocześnie uwagę na to, że rośliny słonecznika lubią ciepło i dobrze wytrzymują okresy posuchy, a takie warunki coraz częściej występują w okresie wegetacji. - Uprawa słonecznika może być dobrym elementem rolnictwa zrównoważonego, które będzie premiowane finansowo różnymi dopłatami - zaznacza ekspert. Wspomina też o tym, że koszty uprawy słonecznika są relatywnie nieduże - wyraźnie mniejsze niż np. rzepaku. - Słonecznik ma mniejsze wymagania pokarmowe, a tym samym nawozowe. W efekcie dochodowość uprawy jest lepsza - stwierdza Jacek Broniarz.
Jaką odmianę słonecznika wybrać?
Specjalista z COBORU podkreśla, że jednym z podstawowych czynników, wpływających na zwiększenie areału uprawy słonecznika w naszym kraju, jest dostępność nowych, różnorakich odmian, cechujących się dużą plennością, krótszym okresem wegetacji, równomiernością dojrzewania, a także odpornością na niektóre, ważne gospodarczo choroby. Obecnie w Krajowym Rejestrze nie ma jednak wpisanej żadnej odmiany słonecznika. - Te znajdujące się w obrocie nasiennych pochodzą głównie z Katalogu wspólnego CCA, a to oznacza że zostały zarejestrowane w innym kraju UE - tłumaczy ekspert. Mówi także o tym, jak należy dobierać odmiany słonecznika. - W zależności od sposobu użytkowania, wyróżnia się różne formy uprawne słonecznika m.in. oleiste, jadalne, pastewne i ozdobne. Trzeba więc najpierw zdecydować o tym, jaki słonecznik chcemy uprawiać - wskazuje specjalista. Podkreśla, że podstawowe znaczenie gospodarcze ma słonecznik oleisty, z którego nasion otrzymuje się bardzo wartościowy olej. - Rośliny odmian słonecznika oleistego mają przeważnie wysokość 1,5-2,0 m, a kwiatostany (koszyczki) o średnicy 15-25 cm. Koszyczki wypełnione niełupkami w okresie dojrzewania są przeważnie wypukłe i wyraźnie pochylone. Niełupki są stosunkowo drobne, o cienkiej i gładkiej okrywie owocowej. Nasienie całkowicie wypełnia wnętrze niełupki, a udział okrywy nasiennej stanowi około 20-25% masy niełupki - opisuje nasz rozmówca. Przyznaje jednak, że większego znaczenia nabiera także uprawa słonecznika przeznaczonego na cele jadalne, tzw. gryzowe. - Rośliny tej formy są przeważnie wyższe (2-2,5 m), mają grubszą łodygę oraz duży koszyczek o średnicy 25-45 cm. Niełupki są duże, z grubą, kanciastą i żeberkowaną okrywą owocową. Nasienie tylko częściowo wypełnia wnętrze niełupki, a to ułatwia jego wyłuskiwanie, przy czym udział łuski okrywowej w masie niełupki jest duży i wynosi ponad 50%. Spożywane na surowo są cennym źródłem białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin (głównie E oraz A, D i B) oraz mikro i makro elementów - opisuje Jacek Broniarz. Wspomina przy tym, że okres wegetacji tych odmian jest średni do długiego. - Natomiast odmiany pastewne słonecznika uprawiane są w siewie czystym lub częściej w mieszankach z roślinami zbożowymi i strączkowymi lub innymi np. facelią błękitną, z przeznaczeniem na zielonkę albo kiszonkę - wyjaśnia ekspert.
Do uprawy przemysłowej słonecznika z przeznaczeniem na olej, w naszych warunkach klimatycznych, najbardziej nadają się odmiany bardzo wczesne, wczesne i średnio wczesne, o 120-135 dniach wegetacji. - Takie odmiany zakwitają w lipcu, a dojrzałość techniczną osiągają przeważnie w końcu sierpnia lub w pierwszej połowie września - tłumaczy specjalista.
Odmiany słonecznika o krótszym okresie wegetacji wytwarzają niższy plon od odmian o dłuższym okresie wegetacji. Te późniejsze jednak często nie dojrzewają u nas w dostatecznym stopniu i dlatego trudno jest je zebrać. - Odmiany bardzo wczesne, wczesne i średnio wczesne słonecznika można z powodzeniem uprawiać na terenie prawie całego kraju, natomiast odmiany później dojrzewające nadają się do uprawy głównie w rejonie południowym i częściowo w centralnym Polski - mówi Jacek Broniarz.
Koszyczki odmian przeznaczonych do pozyskiwania nasion na olej - z reguły - pochylają się podczas dojrzewania, a ich dna kwiatostanowe są cienkie i dość szybko wysychające. - Uprawiane u nas odmiany dają przeważnie plon niełupek wielkości 2,5-3,5 t z ha, a w optymalnych warunkach uprawy większy - opisuje nasz rozmówca.
W celu doboru odmian słonecznika, zdaniem specjalisty z COBORU, warto kontaktować się z doradcami z firm nasiennych. - Odmiany pochodzące z różnych firm hodowlanych, znajdujące się w obrocie nasiennym różnią się między sobą wielkością plonowania, długością okresu wegetacji, tj. wczesnością dojrzewania, wysokością roślin, podatnością na wyleganie oraz odpornością na porażenie przez ważne gospodarczo choroby, takie jak zgnilizna twardzikowa, szara pleśń, różne rasy mączniaka oraz czarna plamistość łodyg słonecznika i rdza słonecznika - wskazuje ekspert. Na naszym rynku znajdują się również odmiany o zmienionym składzie kwasów tłuszczowych. - Dostępne są odmiany o zwiększonej zawartości kwasu oleinowego (high oleic) oraz odmiany o podwyższonej zawartości kwasu alfa-linolenowego (omega-3), należącego do grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, który ma szereg właściwości prozdrowotnych - wymienia Jacek Broniarz.
Materiał siewny słonecznika
Wysiew kwalifikowanych nasion odmian słonecznika, według eksperta z COBORU, jest jednym z czynników warunkujących uzyskanie wysokich plonów o odpowiedniej jakości. - Firmy oferujące materiał siewny odmian słonecznika sprzedają nasiona w postaci tzw. jednostek siewnych. Taka jednostka powinna zawierać określoną liczbę nasion kiełkujących na przyjętej stałej powierzchni - tłumaczy specjalista. Zaznacza, że w uprawie na nasiona przyjmuje się powierzchnię 2 ha, dla której przewiduje się najczęściej wysiew 150 tys. nasion odmian, tj. 75 tys. nasion na 1 hektarze. - Przy takiej ilości wysiewu, w zależności od warunków glebowo-wilgotnościowych, uzyskuje się obsadę roślin, wynoszącą od 55 do 65 tys. roślin na hektarze - mówi ekspert. Dodaje, że na opakowaniu zamieszczane są niezbędne informacje, takie jak: roślina uprawna, nazwa odmiany, parametry wartości siewnej nasion, liczba nasion, wielkość powierzchni do zasiewu, itp. - Nasiona kategorii kwalifikowane powinny mieć minimalną zdolność kiełkowania 85% - uczula nasz rozmówca.
Jaka gleba jest najlepsza dla słoneczników?
Słonecznik, jak podkreśla Jacek Broniarz, wymaga do uprawy gleb dobrych i średnich, w dobrej kulturze, przy czym wyższe plony uzyskuje się głównie na glebach kompleksów pszennych (bardzo dobrego i dobrego) oraz żytniego bardzo dobrego. - Najlepiej wysiewać go na gruntach klas 1-4b. Ze względu na dobrze rozwinięty system korzeniowy, rośliny słonecznika dobrze radzą sobie również na słabszych glebach. Ogólnie słonecznik jest gatunkiem, który dobrze adaptuje się do różnych warunków glebowych - tłumaczy ekspert. Ważny jest też odczyn gleby, który powinien być obojętny lub słabo zasadowy (pH 6,5-7,2). - Nie nadają się pod uprawę słonecznika gleby kwaśne, piaszczyste i suche, ale także gleby bardzo ciężkie np. ciężkie gliny i iły, zlewne łatwo się zaskorupiające - wylicza specjalista. Uczula również na to, że rośliny słonecznika wrażliwe są zwłaszcza na nadmierne zagęszczenie gleby oraz podeszwę płużną.
Kiedy siać słonecznik?
Słonecznik, jak już wcześniej wspomniano, należy do roślin ciepłolubnych. Z tego też względu ważny jest termin siewu. - Słonecznik wymaga gleby ogrzanej, w związku z czym siew powinno się rozpocząć wtedy, gdy temperatura gleby osiągnie 8-10 oC. W praktyce termin siewu przypada między 15 a 25 kwietnia i zbiega się z terminem siewu buraka cukrowego, niekiedy kukurydzy - informuje specjalista. Zaznacza, że w przypadku prognozowanych przymrozków zaleca się opóźnienie rozpoczęcia siewów. - Siew w zbyt zimną glebę znacznie wydłuża wschody - wyjaśnia nasz rozmówca. Dobra wiadomość jest jednak taka, że mimo dużych wymagań cieplnych, słonecznik wytrzymuje krótkotrwałe przymrozki - do -4 oC i jest w tym względzie mniej wrażliwy od kukurydzy. - Jednak dłużej trwające tak niskie temperatury mogą powodować trwałe uszkodzenia roślin. Natomiast chłody w okresie wschodów, powodują zakłócenia w produkcji chlorofilu, co objawia się żółknięciem roślin - mówi ekspert. Przypomina jednocześnie o tym, że nasiona słonecznika potrzebują do skiełkowania także odpowiednio uwilgotnionej gleby. - Przesuszona gleba również znacząco wydłuża wschody roślina, a to powoduje gorszy początkowy wzrost i rozwój - tłumaczy Jacek Broniarz. - Słonecznik ma umiarkowane potrzeby wodne i w dużym stopniu uzależnione od fazy rozwoju. Najwięcej wody wymaga w fazie pąkowania, kwitnienia, zawiązywania i wzrostu niełupek - dopowiada.
Technologie odchwaszczania dla wybranych odmian słonecznika
Wśród uprawianych odmian słonecznika są takie, które cechują się tolerancją na niektóre substancje czynne herbicydów, np. tribenuron metylowy i imazamoks (obie substancje należą do pochodnych sulfonylomocznika). - Dla odmian tolerancyjnych na ww. substancje czynne zostały opracowane technologie uprawy „Express Sun” oraz „Clearfield” i „Clearfield Plus” - informuje ekspert. Polegają one na zastosowaniu w uprawie dwóch produktów: herbicydu zawierającego wymienione substancje czynne oraz odpowiednie odmiany słonecznika cechującej się tolerancją (odpornością) na te substancje. - Obie technologie umożliwiają zwalczanie wielu chwastów dwuliściennych w uprawie słonecznika powschodowo - wyjaśnia specjalista.
ZOBACZ TAKŻE:
Postawili na słonecznik [VIDEO]
