Nasienie seksowane - kiedy warto zastosować?
Biotechnologie rozrodu w hodowli zwierząt gospodarskich spotykają się z coraz większą aprobatą. Dzieje się tak, ponieważ hodowcy stawiają nacisk na osiąganie jak najwyższych zysków i lepszą produkcję żywca oraz produktów pochodzenia zwierzęcego. Najwięcej ingerencji stosuje się w hodowli bydła.
Seksowanie nasienia to obok inseminacji i mrożenia nasienia, jedna z podstawowych metod biotechnologicznych zastosowanych w rozrodzie bydła.
Seksowanie - czyli podział nasienia ze względu na płeć, daje hodowcy możliwość identyfikacji płci zwierząt jeszcze przed zapłodnieniem i regulacji stosunku liczebnego urodzeń osobników męskich i żeńskich.
Jest to metoda, która wpływa bardzo korzystnie na ekonomiczny aspekt hodowli (możliwość dysponowania większą liczbą samic w stadzie jest korzystna z punktu widzenia prac hodowlanych, natomiast przewaga samców z ich wyższymi nawet o kilkanaście procent przyrostami masy ciała jest bardzo pożądana w fermach chowu zwierząt rzeźnych), choć jej użycie wymaga zwiększonych środków finansowych - dawka nasienia seksowanego jest o 100% droższa od zwykłej dawki nasienia buhaja.
Plemniki w swej genetycznej budowie DNA zawiera chromosomy płci X i Y. Komórka jajowa samicy ma zawsze chromosom X. Od nasienia więc zależy czy urodzi się jałówka czy buhajek. XX oznacza rodzaj żeński, natomiast XY - męski. Większość metod rozpoznawania plemników męskich i żeńskich opiera się na różnicy wielkości pomiędzy chromosomami X i Y. U większości gatunków ssaków chromosom Y jest najmniejszym, bądź jednym z najmniejszych elementów w całym komplecie genów. Różnicę tę wykorzystuje również cytometria przepływowa - obecnie jedyna metoda dająca praktyczną możliwość seksowania plemników. Była ona stosowana na świecie już w latach 80-tych, kiedy wzrosło użycie sztucznego unasienniania u zwierząt gospodarskich.
Obecnie w Polsce dokonuje się podziału plemników za pomocą cytometrów przepływowych, pozwalających na osiągnięcie dobrej wizualizacji i separacji plemników X i Y.
- Przepływ to ok. 40 000 komórek na sekundę, dzięki czemu można uzyskać około 15 mln plemników o czystości frakcji (zgodności płci) ponad 90% w ciągu godziny. Jeden ejakulat buhaja, po odpowiednim przygotowaniu, jest sortowany przez 10 cytometrów w ciągu 4-5 godzin Otrzymuje się z niego około 200 porcji inseminacyjnych seksowanego nasienia. - opisuje Michał Bochenek i Zdzisław Smorąg w swoim artykule „Regulacja płci bydła przy pomocy separacji plemników X i Y”.
Jednakże skuteczność zacielenia w tym przypadku jest nieco mniejsza niż przy użyciu nasienia tradycyjnego (około 25%), ponieważ w jednej słomce z dawką znajduje się tylko około 2 mln plemników (w standardowej dawce jest ich nie mniej niż 6 mln). Dlatego zaleca się stosowanie materiału sortowanego u jałówek, chociaż są hodowcy, którzy stosują go również u krów wieloródek. Nie stosuje się nasienia seksowanego także u krów, które w poprzedniej laktacji chorowały na mastitis czy kulawizny. Stres u zwierząt związany z obsługą, utrzymaniem i żywieniem powinien być maksymalnie zminimalizowany (na miesiąc przed inseminacją i miesiąc po zabiegu dawka pokarmowa nie powinna być zmieniana).
Inseminowanie jałówek materiałem sortowanym przynosi hodowcom wymierne korzyści, między innymi szybszy rozwój stada, wcześniejszy i wyższy wskaźnik cielności krów w pierwszej laktacji oraz mniejsze brakowanie stada.
Aby wyniki krycia z użyciem nasienia seksowanego były pozytywne, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:
- Zapewnić zwierzętom prawidłowe żywienie (wyrównany bilans energetyczno-białkowy)
- Nasienie seksowane używać tylko w tych stadach, w których nie ma problemów z rozrodem (zużycie nasienia konwencjonalnego u jałówek nie powinno przekraczać 1,5 porcji na stwierdzoną ciążę)
- Nie stosować nasienia seksowanego:
- w okresach częstych zmian żywienia
- przy przechodzeniu na świeże kiszonki
- gdy zwierzęta są w złej (tzn. zbyt mocnej lub zbyt słabej) kondycji
- gdy zwierzęta w grupach są zbyt zagęszczone, co wywołuje ich niepokój
- w czasie upałów
4. Dokładnie, rzetelnie i często prowadzić obserwację rui
5. Kontrolować długość cyklów rujowych
6. Zapewnić spokój i poczucie bezpieczeństwa unasienianym zwierzętom, także przed i po zabiegu
7. Idealny termin inseminacji to od chwili, gdy jałówka / krowa pozwala obskakiwać się innym zwierzętom (mocna, stojąca ruja)
8. Zainseminowanym zwierzętom należy zapewnić co najmniej przez 1 miesiąc tę samą, prawidłową dawkę paszową
Źródło: Holenderska Genetyka Plus Sp. z o.o., Łomża, www.hgplus.pl
Porównanie zawartości plemników w nasieniu buhaja wg Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1177 z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie materiału biologicznego wykorzystywanego w rozrodzie zwierząt gospodarskich §3:
|
Świeże nasienie pochodzące od buhaja mającego nie więcej niż 18 miesięcy życia wykorzystywane w sztucznym unasiennianiu powinno zawierać nie mniej niż: |
Świeże nasienie pochodzące od buhaja mającego powyżej 18 miesięcy życia wykorzystywane w sztucznym unasiennianiu powinno zawierać nie mniej niż: |
Mrożone w słomce nasienie buhaja zawiera po rozmrożeniu nie mniej niż: |
Dawka inseminacyjna mrożonych w słomce sortowanych plemników buhaja z chromosomem X (płeć żeńska) lub chromosomem Y (płeć męska) powinna zawierać po rozmrożeniu nie mniej niż: |
Mrożone w kulce nasienie buhaja po rozmrożeniu powinno zawierać nie mniej niż |
Konserwowane w stanie płynnym w słomce nasienie buhaja powinno zawierać nie mniej niż: |
|
60% plemników o ruchu prawidłowym |
70% plemników o ruchu prawidłowym |
50% plemników o ruchu prawidłowym |
50% plemników o ruchu prawidłowym |
35% plemników o ruchu prawidłowym |
50% plemników o ruchu prawidłowym |
|
80% plemników bez zmian morfologicznych |
80% plemników bez zmian morfologicznych |
80% plemników bez zmian morfologicznych |
80% plemników bez zmian morfologicznych |
80% plemników bez zmian morfologicznych |
80% plemników bez zmian morfologicznych |
|
500 tysięcy plemników w 1 mm ³ |
500 tysięcy plemników w 1 mm³ |
6 milionów plemników o ruchu prawidłowym w dawce |
2 miliony plemników o ruchu prawidłowym w dawce |
10 milionów plemników o ruchu prawidłowym w dawce |
6 milionów plemników o ruchu prawidłowym w dawce |
- Nasienie, o którym mowa w ust. 1 i 2, powinno charakteryzować się ruchem falowym co najmniej na poziomie średnim.
- Nasienie, o którym mowa w ust. 1 i 2 oraz 4-7, nie powinno zawierać więcej niż 15% plemników z wadami dyskwalifikującymi jego wykorzystanie w sztucznym unasiennianiu, których wykaz jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
