Ketoza - wróg hodowcy!

Źródło: Ksenia Pięta

Ketoza jest jedną z chorób metabolicznych dotykających bydło mleczne. Według analiz przeprowadzonych przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka na około 20 tys. stad objętych oceną 18,7% jest zagrożonych subkliniczną ketozą.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Jak się objawia?

- Do wyraźnych symptomów ketozy należą: zmniejszenie apetytu, spadek masy ciała i wydajności, podniesienie się poziomu tłuszczu w mleku. Stosunek poziomu białka do tłuszczu w badanym mleku u danej sztuki jest większy niż 1,5 - to pierwsze objawy wskazujące na ketozę. Krowy chore często stoją ze spuszczonymi głowami, przymkniętymi powiekami. Możemy zauważyć, że zwierzę nie reaguje na bodźce środowiskowe, nie pobiera paszy, nie pije wody - zaznacza Włodzimierz Cholewiński, doradca żywieniowy PFHBiPM. W pobliżu sztuki wyczuwalny jest zapach acetonu, zbliżony do zapachu lakieru do paznokci. Kał krowy chorej początkowo jest zbity, pokryty śluzem, w późniejszym okresie przechodzi w kał płynny. Spektrum objawów jest dość szerokie. - Często obserwowane są również zmiany wyglądu okrywy włosowej z gładkiej i lśniącej na lekko zmierzwioną, krowy wyglądają wtedy jak pies przed zrzuceniem warstwy futra na wiosnę, a wynika to z braku chęci do ocierania się. Oczywiście widoczne jest również wychudzenie. Czasem dochodzą drgawki mięśni, szczękanie zębami, nietypowe ruchy, gryzienie kostki z solą, koryta czy elementów wyposażenia np. zagrody. Zwierzęta nadmiernie się ślinią - dodaje Kamil Olender, lekarz weterynarii, którego gabinet mieści się w Dobrzycy (powiat pleszewski). - Każdy hodowca, który zauważy podobne symptomy, objawy powinien skontaktować się z lekarzem weterynarii, obsługującym jego stado. Nietrafiona diagnoza i leczenie zwierzęcia na własną rękę może skutkować pogorszeniem stanu zdrowotnego zwierzęcia, a co gorsza jego śmiercią, dlatego odradzałbym tego typu praktyki - zaznacza lekarz. - Zwierzęciu podejrzanemu o wystąpienie ketozy wykonuję test z mleka typu testoket. Jest to jednorazowy test stosowany do użycia w warunkach terenowych. Zawarty w nim nitroprusydek sodu reaguje z ciałami ketonowymi zawartymi w mleku lub moczu, dając zabarwienie od różowego do fioletowego, w zależności od zawartości ciał ketonowych i daje w 100% trafną diagnozę
- dodaje Kamil Olender.

Typy ketozy

Ketoza występuje w dwóch stanach: podklinicznym i klinicznym. - Stan podkliniczny jest bardzo trudny do rozpoznania, zwierzę pobiera paszę normalnie, ale powoli zauważalny jest spadek wydajności mleka. Natomiast stan kliniczny daje już całe spektrum objawów - wyjaśnia specjalista z PFHBiPM. Wyróżnia się trzy typy ketoz. - I typ ketozy występuje od 3 do 6 tygodni po wycieleniu, jest związany ze słabym żywieniem energetycznym w gospodarstwach albo z nieprzygotowaniem krowy przed wycieleniem do pobierania pasz treściwych. Wyraźny jest spadek kondycji ciała krowy, utrata tłuszczu. Zawartość kwasu betahydroksymasłowego we krwi i w mleku jest bardzo wysoka - tłumaczy Włodzimierz Cholewiński. - Zwierzę, u którego stwierdzimy takie objawy, powinno mieć lepiej zbilansowaną dawkę pokarmową. Powinniśmy przyzwyczaić je do pobierania pasz treściwych przed wycieleniem i kontynuować ten typ żywienia po wycieleniu - dodaje doradca. Typ II związany jest z nadmiernym odtłuszczeniem zwierząt. Sztuki mają niedobory energii, łatwo i często w nadmiarze uwalniają tłuszcz zapasowy. Często następuje otłuszczenie wątroby. Występuje w 1 - 2 tygodniu laktacji, gdy krowa się rozdaja i zaczyna mieć duże potrzeby energetyczne, które zamiast być uzupełnianie z podawanych pasz energetycznych są pobierane z własnych rezerw zapasowych. Spada BCS. Zawartość kwasu betahydroksymasłowego jest wysoka. Chcąc uniknąć tego typu ketozy, należy prawidłowo żywić sztuki już w momencie zasuszania, nie doprowadzać do zbyt dużego otłuszczenia. - Typ III jest związany z jakością pasz. Nie powinno się podawać pasz mokrych, zepsutych, zanieczyszczonych glebą, bardzo często w kiszonce obecne jest dużo kwasu masłowego. Ten typ może występować w dowolnym momencie laktacji. Zmienny jest poziom kwasu betahydroksymasłowego. Chcąc uniknąć tego typu ketozy, należy zadbać o jakość zadawanych pasz, sprawdzić ich parametry. Warto zbadać je w laboratorium badania pasz - podpowiada specjalista.

Jak powstają ciała ketonowe?

Obniżony apetyt to pierwszy sygnał, że z krową dzieje się coś nie tak. Sztuka, która mało je, pobiera mało energii, białka. Często dochodzi do ujemnego bilansu energii, a gdy ten występuje w sytuacji wysokiego jej zapotrzebowania na rozwój płodu bądź na produkcję siary czy mleka, to organizm korzysta z tłuszczów zapasowych.

- Krowa tłusta traci apetyt czyli pobiera za mało energii już na około 3 tygodnie przed wycieleniem, krowa chuda na 4-6 dni przed porodem. Jeśli jest ujemny bilans energii, następuje rozkład tłuszczów w procesie glikolizy, gdzie powstają wolne kwasy tłuszczowe, które są spalane w wątrobie, ale pod warunkiem, że mamy energię. Gdy brakuje glukozy, dochodzi do niepełnego spalania wolnych kwasów tłuszczowych w wątrobie i powstają ciała ketonowe. Niepełne spalanie tłuszczu w wątrobie daje w efekcie syntezę tłuszczu - wątroba się otłuszcza. krowa idzie na rzeź, gdyż to jest bardzo poważna dysfunkcja wątroby. Spalanie swoich własnych rezerw tłuszczowych jest dla krowy łatwym sposobem pozyskania energii do produkcji mleka, którego po wycieleniu daje bardzo dużo - zaznacza Włodzimierz Cholewiński. Krowa potrafi spalić od 15 do 90 kg własnego tłuszczu, co odpowiednio daje od 150 do 900 kg 4 % mleka. Niestety jest to również związane z wyraźnym spadkiem masy ciała. Przy 90 kg tłuszczu jest to ok. 0,7 - 1 stopnia BCS. Takie zmniejszenie masy ciała może w przyszłości skutkować problemami przy wtórnym zacieleniu oraz wystąpieniem ketozy.

Profilaktyka ketozy

- W pierwszej kolejności należy przestrzegać zasad prawidłowego żywienia w okresie okołoporodowym. Nie otłuszczać zwierząt w okresie przejściowym i w końcu laktacji. Przekarmiana w tym okresie krowa nie wykorzystuje pozyskanej energii na produkcję mleka, tylko na tworzenie tłuszczów zapasowych. - podkreśla Włodzimierz Cholewiński. Ważne jest również odpowiednie bilansowanie dawki pokarmowej. Pasze to kolejny istotny aspekt profilaktyki ketozy. - Powinny być bardzo dobrej jakości o łatwej strawności, bez zanieczyszczeń pochodzenia glebowego, bez mikotoksyn. Warto przyzwyczaić krowy do pobierania pasz wysokoenergetycznych typu mieszanki treściwe czy nawet należałoby zwiększyć przed wycieleniem ilość np. kiszonki z kukurydzy. Podawać również pasze takie same, które krowa będzie dostawać po wycieleniu, żeby przyzwyczaić bakterie żwacza do trawienia tych pasz, by była lepsza strawność, lepsze wykorzystanie pasz, żeby był lepszy status energetyczny zwierzęcia - wyjaśnia doradca żywieniowy.

Substancje wykorzystywane w profilaktyce ketozy:

glikol propylenowy w ilości 200 - 300 g na sztukę. Można go podawać na 10 dni przed i 14 po wycieleniu w ilości 0,2 - 0,3 kg na sztukę we wlewie dożwaczowym,

niacyna - witamina PP 6-12 g na sztukę w ciągu 24 h, 14 dni przed i 60 po wycieleniu poprawia przemianę materii

cholina (chlorek choliny, cholina chroniona) 40 - 60 g 2-3 tyg. przed i 3-4 tyg. po wcieleniu, pozytywnie wpływa na przemiany wątrobowe,

gliceryna paszowa 0,3 - 0,5 kg na sztukę na koryto lub dożwaczowo

tłuszcz chroniony 0,3 - 0,8 kg

mieszanki wysokoenergetyczne na okres okołoporodowy

wysłodki, wysłodki melasowane, ziarna kukurydzy