Nie tylko dopłaty. Co jeszcze zmieni się dla rolników w 2025?

Źródło: Adobe Stock

Warto pamiętać, że część opisywanych zmian nie została jeszcze ostatecznie przyjęta. W niektórych przypadkach pozostało jedynie zatwierdzenie ich przez Komisję Europejską. Inne (jak np. wprowadzenie mechanizmu warunkowości społecznej) wymagają zmian w ustawach. 

Czytaj też: Masz grunty rolne w miastach? Szykują się rewolucyjne zmiany

Zmiany w ekoschematach w 2025 r. Przyczyną duże zainteresowanie rolników

Ekoschematy, czyli proekologiczne elementy w systemie dopłat bezpośrednich zostały wprowadzone w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR 2023-2027). Możliwość korzystania z nich jest dla rolników dobrowolna, wymaga spełnienia dodatkowych warunków (ponad te, których trzeba przestrzegać, jeśli chce się skorzystać z dopłat bezpośrednich). 

Dane za rok 2023 i 2024 pokazują, że ekoschematy cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem. W jednej z uchwał Komitetu Monitorującego PS WPR 2023-2027 czytamy, że w 2023 r. ekoschematami objęte było 11 mln ha powierzchni rolnych. W 2024 r. wnioskowanie objęło już 13,3 mln ha. 

Czytaj również: Rolnik ryczałtowy a kasa fiskalna: Kiedy musi z niej korzystać?

Większe niż się spodziewano zainteresowanie przy ograniczonych środkach finansowych jest jedną z przyczyn wprowadzania zmian w ekoschematach zaplanowanych na 2025 r. Autorzy zmian deklarują również, że chcą zwiększyć prawdopodobieństwo korzystania z ekosechematów przez właścicieli mniejszych gospodarstw (zaobserwowano, że choć zwiększył się areał objęty ekoschematami, liczba rolników pozostała ta sama). Niektóre nowości zostały przyjęte pod wpływem głosów płynących od rolników. 

Ekoschematy maksymalnie na 300 ha

Jedną z kluczowych zmian w ekoschematach jest wprowadzenie ograniczenia w postaci maksymalnej powierzchni, którą jedno gospodarstwo może zgłosić do tej formy wsparcia. Łączny limit powierzchni, do którego będą przyznawane płatności za ekoschematy obszarowe, ma wynieść 300 ha i będzie tu uwzględniana suma wszystkich realizowanych ekoschematów obszarowych, praktyk lub wariantów, przy czym limit ten nie będzie dotyczył ekoschematu "Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych".  

Zróżnicowanie stawek w ekoschemacie „Prowadzenie Produkcji Roślinnej w systemie Integrowanej Produkcja Roślin” 

Po zmianie, o czym już pisaliśmy, dopłaty do upraw prowadzonych w ramach tzw. Integrowanej Produkcja Roślin mają być uzależnione od ich rodzaju. Szacowana stawka dla poszczególnych grup wynosi:

• dla upraw sadowniczych ok. 342,70 euro/ha;
• dla upraw jagodowych ok. 309,21 euro/ha;
• dla upraw rolniczych ok. 146,07 euro/ha;
• dla warzyw ok. 309,21 euro/ha.

Od 2025 r. dopłatą w ramach tego ekoschematu nie będą też objęte obszary kwalifikowane jako TUZ (Trwałe Użytki Zielone). 

Mniej punktów za uproszczone systemy uprawy i wymieszanie słomy z glebą 

W kolejnej edycji wypłat z ekoschematu „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi” przyznawana będzie mniejsza niż dotychczas liczba punktów za realizację uproszczonych systemów uprawy (spadek z 4 do 3 punków) oraz wymieszanie słomy z glebą (z 2 do 1). To przełoży się na mniejsze dopłaty. Jak czytamy w uzasadnieniu, zmiany wprowadzono ze względu na dużą liczbę rolników realizujących te praktyki oraz ogólną sytuację związaną z rosnącym zainteresowaniem wsparciem w ramach większości ekoschematów obszarowych (wzrost powierzchni objętej ekoschematami o 23 proc. przy podobnej liczbie rolników). 

Czytaj więcej: ARIMR ogłosiła kolejny nabór na dotacje dla rolników. Do uzyskania 300 tys. zł 

Rozszerzenie ekoschematu dotyczącego biologicznych upraw

Ekoschemat „Biologiczna ochrona upraw” ma być rozszerzony o nowy komponent – nawozowe produkty mikrobiologiczne. Oznacza to, że dopłaty będzie można uzyskać już nie tylko za stosowanie mikrobiologicznych środków ochrony roślin, ale również za stosowanie nawozowych produktów biologicznych. Zmiana oznacza także korektę w nazwie ekoschematu. Będzie się nazywał „Biologiczna uprawa”. 
Szacowane stawki płatności:

• 89,89 euro/ha za mikrobiologiczne środki ochrony roślin;
• 22,47 euro/ha za nawozowe produkty mikrobiologiczne.

Czytaj także: Kary za obornik i nawozy azotowe mocno w górę. Ile zapłacą rolnicy?

Przewidywany roczny budżet na realizację wsparcia w stosowaniu nawozowych produktów mikrobiologicznych wynosi ok. 11,236 mln euro. Szacowana powierzchnia to ok. 500 tys. ha. Mikrobiologiczne środki ochrony roślin zawierające mikroorganizmy jako substancje czynne muszą być zarejestrowane jako środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nawozowe produkty mikrobiologiczne są ujęte w wykazie prowadzonym przez upoważniony przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB).  

Rozszerzenie ekoschematu „Grunty wyłączone z produkcji” 

Po zamianie ekoschemat został rozszerzony o możliwość ubiegania się przez rolników o wsparcie nie tylko do gruntów ugorowanych, ale także do gruntów ugorowanych, na których położone są tzw. utworzone elementy krajobrazu. Lista nowych, „utworzonych” elementów krajobrazu jest analogiczna do wymienionych w normie GAEC 8 (np. żywopłoty lub pasy gruntów zadrzewionych, zadrzewienia liniowe, które nie stanowią części lasu, zagajniki polne, rowy, oczka wodne itd.). 

Nowy ekoschemat: „Materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany”

Podstawą do uzyskania wsparcia w ramach tego nowego ekoschematu będą dokumenty potwierdzające użycie materiału siewnego kategorii „elitarny” lub „kwalifikowany” w ilości, jaka powinna być użyta do obsiania lub obsadzenia 1 ha powierzchni gruntów ornych. Płatnościami nie będą objęte uprawy przeznaczone na przedplon lub poplon. Warunkiem uzyskania płatności będzie zastosowanie na co najmniej 25 proc. powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie materiału siewnego kategorii "elitarny" lub "kwalifikowany".

Szacowana stawka płatności, wyliczona przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy (IERiGŻ-PIB) uzależniona będzie od zastosowanego na danej działce materiału siewnego i wynosi: 

• dla zbóż i ich mieszanek – 26,74 euro/ha;
• dla roślin strączkowych – 43,37 euro/ha;
• dla ziemniaków – 112,13 euro/ha.

Przewiduje się, że corocznie wsparciem objętych będzie: 1,2 mln ha gruntów ornych w przypadku zbóż i ich mieszanek; 50 tys. ha gruntów ornych w przypadku roślin strączkowych, 50 tys. ha gruntów ornych w przypadku ziemniaków. Szacuje się, że rocznie w ramach ekoschematu będzie wydatkowane ok. 39,9 mln euro. W przypadku większego zainteresowania ekoschematem faktyczna wypłacona stawka może być niższa. W celu zachowania elastyczności w zakresie wdrażania ekoschematu proponuje się ustanowienie stawki minimalnej, która stanowić ma ok. 70 proc. stawki podstawowej. 

Czytaj także: Dodatkowa pomoc dla rolników? Nawet 3 tys. zł do hektara. Jest projekt

Celem nowego ekoschematu jest zachęcenie rolników do stosowania materiału siewnego kategorii "elitarny" lub "kwalifikowany", co ma pozwolić na ograniczanie stosowania nawożenia mineralnego oraz środków ochrony roślin. Również tu obowiązywać będzie limit 300 ha. 

Wprowadzenie tego nowego ekoschematu zostało zatwierdzone w uchwale Komitetu Monitorującego PS WPR 2023-2027. Wymaga jednak również uchwalenia zmian w ustawie o Planie Strategicznym. Zmiany te nie zostały jeszcze przeprowadzone. Informacja o tym, że rząd zamierza się nimi zająć jeszcze w 2024 r. pojawiła się wykazie prac legislacyjnych 18 listopada br. We wpisie czytamy: „Możliwość wypłaty od 2025 r. środków finansowych rolnikom, w postaci płatności do materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany, jest uzależniona od wejścia w życie projektowanej ustawy. Projektowana ustawa uwzględnia nowe zasady i warunki wdrażania tej interwencji. Szczegółowe warunki przyznawania i wypłaty zostaną określone w akcie wykonawczym”.  

„Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych” – płatności do gruntów objętych normą GAEC 2

Od 2025 r. polscy rolnicy mają przestrzegać normy GAEC 2. W związku z tym obszary objęte tą normą zostaną objęte dopłatami w ramach ekoschematu „Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych”.  „W związku z nałożonym na państwa członkowskie obowiązkiem ochrony terenów podmokłych i torfowisk, polegającym na konieczności ochrony gleb najbogatszych w węgiel, zostały nałożone nowe wymagania na rolników posiadających działki na tych obszarach. Proponuje się, aby rolnicy posiadający gospodarstwa na obszarach objętych normą GAEC 2, w przypadku wystąpienia warunków kwalifikujących do wypłaty płatności w ramach ekoschematu „Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych”, otrzymywali płatność po złożeniu odpowiedniego wniosku w aplikacji eWniosekPlus. (…) Jeśli rolnicy otrzymają płatność za zachowanie tych terenów w ich naturalnym stanie, to zrekompensuje im to potencjalne straty finansowe wynikające z ograniczeń w użytkowaniu rolniczym” – czytamy w uzasadnieniu do uchwały Komitetu Monitorującego wprowadzającej zmiany w ekoschemacie „Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych” (Uchwała nr 82 z 5 listopada 2024 r.).  

Zmiany w ekoschemacie „Dobrostan zwierząt”

Zmiany w ekoschemacie poświęconym dobrostanowi zwierząt zostały przyjęte w Uchwałą Komitetu Monitorującego nr 88 z 7 listopada 2024 r. Kluczowe nowości to zwiększenie z 50 km do 100 km odległości siedziby stada loch, od których mogą pochodzić tuczniki kwalifikujące się do płatności dobrostanowej oraz zmiana przelicznika DJP dla tuczników z 0,3 na 0,1. 

Wejście w życie normy GAEC 2

GAEC 2 to jedna z tzw. norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska. Jej celem jest ochrona terenów podmokłych i torfowisk (gleb bogatych w węgiel). Norma ma obowiązywać od początku 2025 r. Komitet Monitorujący PS WPR 2023-2027 przyjął już odpowiednią uchwałę w tej sprawie. Dokument powinien zostać jeszcze uzgodniony z Komisją Europejską. Z informacji przekazywanych mediom przez ministerstwo rolnictwa wynika, że objęcie ochroną obszarów rolnych objętych normą GAEC 2 wymaga również zmian w przepisach krajowych. Szacuje się, że powierzchnia terenów objętych normą GAEC 2 wyniesie ok. 146 tys. ha. 

Norma GAEC 2 na trwałych użytkach zielonych oznaczać będzie:

• zakaz przekształcania lub zaorywania (dopuszcza się wykonanie zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata);
• zakaz wydobywania torfu;
• zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu.

GAEC 2 na gruntach ornych oznaczać ma:

• zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu; 
• zakaz orania;
• zakaz wydobywania torfu. 

Przestrzeganie prawa pracy i BHP warunkiem otrzymania dopłat 

Wspólna Polityka Rolna na lata 2023-2027 obliguje państwa członkowskie UE do przyjęcia mechanizmu tzw. warunkowości społecznej. Państwa członkowskie mają go wprowadzić najpóźniej do 2025 r. Warunkowość społeczna zakłada, że rolnicy, którzy nie przestrzegają podstawowych standardów prawa pracy i BHP wobec osób które zatrudniają, będą musieli liczyć się z ryzykiem zmniejszenia unijnych dopłat. 

Uchwała o wprowadzeniu tego mechanizmu została już przyjęta przez Komitet Monitorujący PS WPR 2023-2027. Jego wejście w życie wymaga jednak jeszcze zmian na poziomie ustaw. Z informacji, jaka 18 listopada 2024 r. pojawiła się w wykazie prac legislacyjnych rządu, wynika, że zmiany te znajdą się w projekcie ustawy o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oraz niektórych innych ustaw (w tym kontekście zasadne jest pytanie, czy przyjęcie nowej ustawy przez 1 stycznia 2025 r. jest realne). W Polsce kontrolą przestrzegania mechanizmu warunkowości społecznej ma się zająć Państwowa Inspekcja Pracy. 

Co na razie wiadomo o tym, jak w naszym kraju będzie wdrażana warunkowość społeczna? W uchwale Komitetu Monitorującego czytamy m.in. „Polska decyduje, że nie nakłada się kary (za nieprzestrzeganie przepisów prawa praca i BHP – red.), jeżeli wynosi ona 100 euro lub mniej w odniesieniu do danego rolnika na rok kalendarzowy; rolnika powiadamia się jednak o stwierdzeniu niezgodności i o obowiązku podjęcia działań naprawczych”. Ewentualnie zmniejszenie dopłat, co do zasady ma wynieść 3 proc. całkowitej płatności. „W przypadku poważnych naruszeń zmniejszenie jest wyższe niż 3 proc. W przypadku powtarzającej się niezgodności zmniejszenie wynosi 10 proc., zaś w przypadku celowej niezgodności (umyślność) – co najmniej 15 proc. W przypadkach umyślnego i drastycznego nieprzestrzegania przepisów możliwe będzie całkowite wyłączenie z płatności” – czytamy w uchwale. 

Mechanizmem warunkowości społecznej mają być objęci rolnicy, którzy wnioskują o przyznanie:

• płatności bezpośrednich, w tym: podstawowego wsparcia dochodów, płatności redystrybucyjnej, płatności dla młodych rolników, płatności związanych z produkcją oraz płatności w ramach ekoschematów (w tym dobrostanowej);
• płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych, płatności ekologicznych lub premii z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych;
• płatności ONW. 

Podatek rolny w 2025 r.: maksymalna stawka ulegnie obniżeniu 

Przypomnijmy, maksymalne stawki podatku rolnego ustalane są na podstawie ogłaszanej przez GUS średniej ceny skupu żyta za 11 kwartałów przed kwartałem, który poprzedza rok podatkowy. Średnia, na podstawie której wyliczany będzie podatek na 2025 r., to 86,34 zł za 1 decytonę. Średnia, którą brano do wyliczeń podatku na 2024 r., jest wyższa i wynosi 89,63 zł. Oznacza to, że maksymalne stawki podatku rolnego za 2025 r. będą nieco niższe niż te obowiązujące w roku obecnym. Wyniosą:

• 215,85 zł za hektar przeliczeniowy dla gruntów gospodarstw rolnych;
• 431,70 zł za pozostałe grunty rolne. 

Poszczególne samorządy mogą zmniejszyć stawkę obowiązującą na ich terenie. 

Czytaj również: Jak złożyć wniosek o emeryturę z KRUS? Masz trzy opcje do wyboru

Renta wdowia również dla rolników 

Z 1 stycznia 2025 r. wchodzą w życie przepisy o rencie wdowiej. Korzystać z niego będą mogły również osoby ubezpieczone w KRUS. Dzięki rencie wdowiej możliwa będzie jednoczesna wypłata renty rodzinnej nabytej z tytułu bycia wdową lub wdowcem oraz emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, czyli zbiegu świadczeń. Wypłata pierwszych świadczeń w zbiegu możliwa będzie od 1 lipca 2025 r., ale wnioski do KRUS o wypłatę świadczeń w zbiegu będzie można składać od 1 stycznia 2025 r.