Już na starcie mogą ograniczyć plon rzepaku i jego jakość. Jak temu zapobiec?

Uprawy - Choroby i szkodniki 30 sierpnia 2025 06:01 dr inż. Magdalena Wijata

Spis treści:

Rzepak ozimy, w porównaniu do innych gatunków uprawianych w Polsce, jest szczególnie narażony na atak szkodników, które mogą istotnie ograniczyć plon i jakość surowca. Skuteczna ochrona przed nimi wymaga wiedzy, systematycznej obserwacji i stosowania zintegrowanych metod ochrony roślin.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Najważniejsze szkodniki rzepaku jesienią

Przez cały okres wegetacji rzepaku rolnicy borykają się ze szkodnikami na plantacjach. Inne owady pojawiają się na plantacjach jesienią, a jeszcze inne wiosną, w fazie pąkowania, kwitnienia i później w fazie zawiązywania łuszczyn. Znajomość okresu występowania poszczególnych szkodników pomaga w dostosowaniu strategii ochrony plantacji. Do najważniejszych szkodników pojawiających się na roślinach rzepaku w okresie jesiennym zaliczamy śmietkę kapuścianą, pchełki ziemne, chowacz galasówek, gnatarz rzepakowiec, pchełka rzepakowa, tantniś krzyżowiaczek czy mszyce.

Śmietka kapuściana (Delia radicum)

To jeden z najgroźniejszych szkodników rzepaku ozimego w okresie jesiennym. Larwy śmietki żerują na korzeniach, powodując ich uszkodzenie, co może prowadzić do zahamowania wzrostu roślin, a w skrajnych przypadkach – do całkowitego zamierania siewek.

Pchełki ziemne (Phyllotreta spp.)

Małe chrząszcze o metalicznym połysku, które atakują młode liścienie i liście rzepaku, wygryzając charakterystyczne otworki. Ich aktywność jest szczególnie groźna tuż po wschodach rzepaku, ponieważ młode rośliny są bardzo wrażliwe na uszkodzenia.

Chowacz galasówek (Ceutorhynchus pleurostigma Marsh)

Osobniki dorosłe – 2,5 – 3,5 mm długości, czarnobrunatne, matowe, ciało pokryte szarymi łuskami. Głowa zakończona długim ryjkiem. Tworzy okrągłe lub gładkościenne naroślą na szyjce korzeniowej. Występuje najczęściej we wrześniu/październiku (BBCH 12-19). Na szyjce korzeniowej lub korzeniu tworzą się okrągłe lub gładkościenne naroślą.

Gnatarz rzepakowiec (Athalia rosae)

To kolejny groźny szkodnik rzepaku oraz innych roślin z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Należy do rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera), choć wyglądem larw przypomina gąsienice motyli – co często prowadzi do pomyłek. Dorosły owad osiąga długość 6-8 mm, ma kolor pomarańczowo-żółyu z czarną głową. Larwy tego owada osiągają długość do 18 mm, są szarozielone lub oliwkowe i mają wyraźny czarny punkt na każdym segmencie. Żerują głównie larwy, zjadając liście od brzegów do nerwu głównego, zwłaszcza w fazie rozety. Szczególnie groźne w rzepaku ozimym jesienią – mogą znacznie osłabić rośliny przed zimą.

Pchełka rzepakowa (Phyllotreta spp.)

To zbiorcza nazwa dla kilku gatunków drobnych chrząszczy z rodziny stonkowatych (Chrysomelidae), które są groźnymi szkodnikami rzepaku, szczególnie jesienią, w fazie wschodów i rozwoju siewek. Chrząszcze mają 2–3 mm długości i kolor czarny lub granatowy z metalicznym połyskiem, silnie skaczą. Chrząszcze wygryzają charakterystyczne okienka w liścieniach i liściach siewek – wygląda to jak ażurowa siateczka. Najgroźniejsze są w okresie od wschodów do 4. liścia rzepaku. Pierwsza fala nalotu – zazwyczaj w drugiej połowie sierpnia i we wrześniu.

Tantniś krzyżowiaczek (Plutella xylostella)

To jeden z najgroźniejszych szkodników rzepaku i warzyw kapustnych, występujący na całym świecie. Szczególnie groźny jest w latach ciepłych i suchych, kiedy może wystąpić nawet kilka pokoleń w sezonie. Żerują larwy, które mają długość 10–12 mm, są zielone z czarną głową i bardzo ruchliwe. Po dotknięciu wiją się i spadają na nici przędzy. Larwy minują liście, zjadają je od spodu, zostawiając jedynie skórkę. W dużym nasileniu mogą zniszczyć cały liść, potem przechodzą na łodygi i łuszczyny. Największe szkody w rzepaku powoduje jesienią i latem (na późnych plantacjach jarych).

Mszyce (Aphididae)

Są nie tylko szkodnikami bezpośrednimi, wysysającymi soki z roślin, ale także wektorami wirusów. Mogą powodować zahamowanie wzrostu i deformacje liści.

Strategie ochrony rzepaku przed szkodnikami

Ochrona przed szkodnikami rozpoczyna się od regularnych lustracji pól i stosowania żółtych naczyń chwytowych, które pozwalają na wczesne wykrycie obecności szkodników i ustalenie momentu ich zwalczania. Na drugim miejscu wśród metod zwalczania szkodników rzepaku można wymienić prawidłową agrotechnikę. Dobór odpowiedniego płodozmianu, w którym rzepak nie wraca na to samo pole częściej niż co 3-4 lata może skutecznie ograniczyć presję szkodników. Warto też zwrócić uwagę na rośliny uprawiane w międzyplonach. Gatunki, takie jak gorczyca biała czy rzodkiew oleista, powszechnie wykorzystywane jako międzyplony, należą do tej samej rodziny, co rzepak, a co za tym idzie są żywicielami dla tych samych szkodników. Siew rzepaku w optymalnym terminie może znacząco ograniczyć szkody, a zbyt wczesny lub zbyt późny - może nasilić presję wielu gatunków.

Tabela 1. Zależność presji szkodników od terminu siewu rzepaku

Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin podczas ochrony rzepaku należy przestrzegać progów ekonomicznej szkodliwości oraz zaleceń producentów środków ochrony roślin. Do zwalczania szkodników w rzepaku ozimym i jarym stosuje się wiele substancji aktywnych – najczęściej z grup pyretroidów, neonikotynoidów, fosforoorganicznych i diamidów.

Czytaj też: Tymi środkami nie będzie można odchwaszczać zbóż. Wracamy do orki?

Tabela 2. Substancje aktywne skuteczne do zwalczania poszczególnych szkodników

Progi szkodliwości - kiedy reagować?

· Pchełki rzepakowe/ziemne: 1 chrząszcz na 1 mb rzędu

· Gnatarz, tantniś: 1 larwa na roślinę

· Rolnice: 6–8 gąsienic na 1 m²

· Mszyce: 2 kolonie na 1 m² (na skraju pola)

· Śmietka kapuściana: 1 osobnik w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni

· Chowacz galasówek: 2–3 chrząszcze na 1 m² w żółtym naczyniu przez 3 dni

Ochrona insektycydami jesienią jest potrzebna w zależności od stanu plantacji od siewu do fazy BBCH 19. Pchełki rzepakowe i gnatarza należy zwalczać w fazie wschodów (BBCH 09-13). W fazach BBCH 13-15 na plantacji może pojawić się tantniś krzyżowiaczek i rolnice, następnie w fazach BBCH 15-19 rozpoczyna się presja mszycy kapuścianej i śmietki kapuścianej. Chowacz galasówek może atakować przez cały okres jesienny. W warunkach o wysokiej wilgotności jesienią warto też zwrócić uwagę na ślimaki.

Rzepak jest rośliną o wysokim potencjale plonowania, ale także bardzo wrażliwą na szkodniki. Ich obecność może w krótkim czasie zniweczyć efekty całorocznej pracy rolnika. Dlatego tak ważne jest prowadzenie regularnego monitoringu, stosowanie metod zintegrowanej ochrony i reagowanie na sygnały ostrzegawcze z pól. Tylko kompleksowe podejście do ochrony upraw może zapewnić wysokie i stabilne plony rzepaku.