Rynek mleka w Wielkopolsce [ANALIZA]
Zgodnie z krajową tendencją, również w większości powiatów województwa wielkopolskiego ma miejsce zmniejszenie liczby obór. W latach 2014-2017 nastąpiło to w 58% powiatów na obszarze Wielkopolski.
Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. przyczyniło się do objęcia jej Wspólną Polityką Rolną – mechanizmem funkcjonującym we wszystkich państwach Wspólnoty - w ramach którego na rynku mleka zastosowano instrumenty polityki handlowej polegające m.in. na zagospodarowywaniu nadwyżek i limitowaniu produkcji tego surowca.
W Polsce produkcja ograniczona została przez mechanizm kwotowania mleka surowego od lat 2004/2005. Głównym celem tego działania było zachowanie równowagi na rynku pomiędzy popytem a podażą. Dzięki temu dostawcy mieli zapewniony zbyt na wyprodukowany surowiec i możliwość uzyskania korzystnej ceny. Celem systemu kwotowania skonstruowanego przez Komisję Europejską dla wszystkich krajów Wspólnoty było wprowadzenie szczegółowych wytycznych, które docelowo miały wesprzeć działania restrukturyzacyjne w branży mleczarskiej. Wraz z pojawieniem się systemu kwotowania mleka, po okresie kilkuletniej stagnacji, nastąpił intensywny rozwój produkcji na potrzeby przemysłu mleczarskiego – co było pozytywnym zjawiskiem.
Dodatkowo producentom mleka zostały postawione bardzo wysokie wymagania w zakresie:
- standardów pozyskiwania mleka
- dobrostanu zwierząt
- uczestnictwa w mechanizmie kwotowania produkcji bez gwarancji ochrony przed nagłym spadkiem ceny za surowiec.
Powyższe wymagania przyczyniły się do nasilenia zjawiska koncentracji i specjalizacji, które występuje do dzisiaj. Właściciele krów, prowadzący produkcję mleka w niewielkiej skali, rezygnowali z zawartych wcześniej umów kupna sprzedaży kwot indywidualnych (KI) w celu ich odsprzedaży na rzecz dużych, wyspecjalizowanych gospodarstw, odchodząc tym samym od produkcji mleka. Podobną tendencję można zaobserwować również na obszarze województwa wielkopolskiego (wykres 1).
Spadek liczby gospodarstw utrzymujących krowy
W 18 powiatach województwa wielkopolskiego (stanowiących aż 58% powiatów Wielkopolski ogółem) liczba gospodarstw specjalizujących się w chowie i hodowli krów mlecznych zmalała.
Znaczny spadek tych gospodarstw miał miejsce w powiatach krotoszyńskim i ostrowskim, gdzie od 2014 roku ich liczba zmniejszyła się odpowiednio o 28 i 27. Wzrost liczby gospodarstw rolnych, utrzymujących krowy mleczne nastąpił jedynie w 11 powiatach województwa wielkopolskiego. Największy wzrost miał miejsce w powiatach rawickim i kościańskim. Przybyło tu odpowiednio 22 i 13 gospodarstw zajmujących się produkcją mleka.
Zamiast bydła mlecznego - było opasowe
Od stycznia 2007 roku wprowadzono jeszcze wyższe wymagania co do jakości surowca. Był to impuls do zmiany kierunku utrzymania bydła - rezygnacja z ras mlecznych na rzecz ras mięsnych. W przeciwieństwie do chowu bydła mlecznego, bydło opasowe wymaga mniejszych nakładów pracy, niższych kosztów utrzymania oraz nie podlega żadnym odgórnym ograniczeniom. Chów bydła mięsnego pozwalał obniżyć koszty produkcji, wykorzystać dotychczas użytkowane budynki bez konieczności ich poważnej modernizacji, a także znacznie ograniczyć zakup drogich pasz treściwych i dodatków paszowych na rzecz wykorzystania pasz objętościowych pozyskiwanych z łąk i pastwisk. Obserwowany systematyczny wzrost populacji młodego bydła w strukturze stada oraz jego ograniczony eksport, zwiększa ilość cieląt pozostających do opasu.
Maleje liczba zakładów mleczarskich
Sprostanie zagranicznej konkurencji wymagało zmodernizowania zarówno gospodarstw mlecznych, jak i zakładów przetwórczych i skupowych. Liczba podmiotów przemysłu mleczarskiego systematycznie maleje. Zakłady, które nie podołały wymogom, musiały zostać zamknięte, z kolei inne połączyły się lub zostały przejęte przez większe (często przez kapitał zachodni), z ugruntowaną pozycją rynkową. Po zniknięciu małych regionalnych mleczarń duże podmioty stosują swoje systemy cen skupu mleka, które premiują znaczne dostawy surowca. Przy rosnących kosztach produkcji i znacznie niższej cenie skupu mleka właściciel małego stada może rozważyć jedno z rozwiązań:
- zwiększenie skali produkcji,
- udział w grupie producentów, negocjujących warunki umów zbiorczych na dostawy mleka,
- likwidacja stada krów i przebranżowienie się (np. hodowla bydła mięsnego
Przełomowy rok 2015 - masowa rezygnacja z produkcji mleka
W kwietniu 2015 roku kwoty mleczne zniesiono. Po dziesięciu latach funkcjonowania systemu kwot mlecznych w Polsce, liczba dostawców mleka do podmiotów skupowych zmniejszyła się z około 350 tys. do blisko 155 tys. a więc z produkcji mleka zrezygnowało ok. 55% gospodarstw.
Zgodnie z krajową tendencją, również w większości powiatów województwa wielkopolskiego ma miejsce zmniejszenie liczby obór. W latach 2014-2017 nastąpiło to w 58% powiatów na obszarze Wielkopolski.
Niemieckie zakłady mleczarskie mają 3-krotnie większą wydajność niż polskie
Zarówno w produkcji białego surowca, jak i w przetwórstwie następuje wiele zmian. Liczba podmiotów przemysłu mleczarskiego systematycznie maleje. Stopień koncentracji mleczarstwa w Polsce jest jednak dużo niższy niż np. w Niemczech, gdzie na o wiele większym obszarze funkcjonuje ich około 200, natomiast w Polsce aż 317 (z czego aż 78 w województwie wielkopolskim!). Podmioty skupujące mleko w Niemczech charakteryzują się znacznie wyższą wydajnością, ponieważ są w stanie przetwarzać ok. 30 mld kg mleka, a polskie średnio 3 razy mniej (ok. 9 mld kg). Problemem w polskich podmiotach skupowych jest niska efektywność, którą należało szybko poprawić w dobie uwolnienia produkcji na rynku mleka m.in. poprzez modernizację przestarzałych i mało wydajnych linii technologicznych lub przyspieszenie procesów konsolidacji, które są niezbędnym elementem pogłębiania specjalizacji, wydłużania serii produkcji, wygospodarowania środków na modernizację i rozwój.
Konsolidacja pozwala również na efektywne wykorzystywanie środków pomocowych na kreowanie kooperacyjnych kanałów dystrybucji, tworzenie sieci placówek hurtowo-detalicznych oraz poprawy działań w zakresie marketingu i sprzedaży. Tak zorganizowana jednostka będzie mogła inwestować nie tylko w swój potencjał wytwórczy, ale także służyć i pomagać rolnikom rozwijać produkcję mleka, ponieważ bez stabilnego i dobrej jakości zaplecza surowcowego żadna firma nie przetrwa.
Czytaj także: W Pępowie powstała obora o randze światowej! [ZDJĘCIA, VIDEO]
Hodowcy bydła mlecznego w Wielkopolsce rosną w siłę!
W praktyce jednak rozmowy konsolidacyjne są prowadzone tylko wtedy, gdy zaczyna być ,,źle”. Natomiast kiedy sytuacja na rynku mleka poprawia się i mija zagrożenie, zarządy przestają negocjować. Przypadki takie nie tylko osłabiają mleczarnie, lecz przyczyniają się do likwidacji stad, których właściciele otrzymywali niskie ceny za surowiec z wydłużającym się kilkumiesięcznym okresem płatności. Optymizmem jednak napawa fakt, że rolnicy, którzy podjęli decyzję o specjalizacji, konsekwentnie zwiększają stada i uzyskują coraz większe wydajności od krowy. Restrukturyzacje, jakie zachodzą w naszym, kraju można zaobserwować również na obszarze województwa wielkopolskiego, gdzie liczba gospodarstw mlecznych maleje, lecz te które pozostają ,,rosną w siłę” i będą bardziej odporne na światowe obniżki cen produktów, co przełoży się na cenę uzyskiwaną za surowiec.
Zobacz: Najbardziej wydajne krowy - ranking
Coraz więcej obór pod oceną użytkowości mlecznej
Coraz większa część producentów rolnych, którzy pozostali przy produkcji mleka jest objęta oceną użytkowości mlecznej prowadzoną przez Polską Federację Hodowców Bydła (mapa 1). Średni udział krów poddanych ocenie użytkowości w Polsce stanowił w 2016 r. ok. 36% i z roku na rok rośnie.
Mapa 1. Udział ocenianych krów mlecznych w województwach w Polsce (stan na dzień 31.12.2016 r.)
Źródło: http://www.pfhb.pl/uploads/ckeditor/attachments/1490/wyniki_oceny_2017_wyniki_oceny_pl.pdf; dostęp w dniu: 03.10.2018 r.
Udział krów mlecznych poddawanych ocenie pod kątem użytkowości mlecznej przekraczający w znaczny sposób średni krajowy udział występuje aż w 6 województwach: zachodniopomorskim i dolnośląskim (gdzie udział ten przekraczał 60% utrzymywanych krów) oraz: pomorskim, lubuskim, wielkopolskim i opolskim (gdzie udział krów mlecznych poddawanych ocenie mieścił się w przedziale 50 - 60%). Celem kontroli użytkowości mlecznej jest oszacowanie dobowej wydajności mlecznej krów oraz jego składników za pomocą metody Delorenzo i Wigannsa (ICAR).
Region Oceny Poznań obejmuje 212 133 gospodarstw rolnych specjalizujących się w produkcji mleka z 5 województw: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego, śląskiego oraz wielkopolskiego. Najliczniejszą grupę stanowią gospodarstwa z Wielkopolski (ponad 70%). Natomiast najmniej gospodarstw utrzymujących krowy mleczne w RO Poznań znajduje się w województwie lubuskim - wykres 3.
