Zakrzaczenia to dewastacja gruntów rolnych? Stanowisko resortu rolnictwa

Źródło: D. Jańczak

Ministesrtwo rolnictwa zaczęło od wyjaśnienia pojęcia ochrony jakościowej gruntów, która polega między innymi na zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym w skutek działalności nierolniczej i ruchów masowych ziemi, stanowi ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, dalej jako u.o.g.r.l. 

Czym są grunty zdegradowane?

Jako grunty zdegradowane należy rozumieć grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej.

- W przypadku odłogowania gruntów rolnych (czasowego ich wyłączenia z uprawy), rolnicy zobowiązani są do utrzymywania ziemi rolniczej w dobrych warunkach agrotechnicznych, umożliwiających ponowne jej użytkowanie w każdym czasie. Doprowadzenie do powstania zakrzaczeń i zalesień gruntów rolnych, jak również do ich zachwaszczenia (braku utrzymywania ich w dobrej kulturze rolnej), jest kwalifikowane jako wadliwa działalność rolnicza. Zaprzestanie stosowania przez rolnika zabiegów uprawowych, przyczynia się do zapoczątkowania procesów degradacji gruntów - wyjaśnia resort rolnictwa.

Dalej ministerstwo zaznacza, że w celu ochrony gruntów rolnych, polegającej między innymi na zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, ustawodawca wprowadził przepis, zgodnie z którym właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne jest obowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji i ruchom masowym ziemi.

- Wymienione w przepisie okoliczności prowadzące do degradacji gleb mają charakter otwarty – świadczy o tym sformułowanie „w szczególności”. Wadliwie prowadzona działalność rolnicza, a zwłaszcza całkowite i długotrwałe zaniechanie wykonywania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych przez użytkownika gruntów, jest niewątpliwie działalnością powodującą degradację gruntów z winy właściciela - zaznacza ministerstwo.

Możliwe sankcje ze strony wójta

Resort rolnictwa informuje, że w razie wystąpienia z winy właściciela innych form degradacji gruntów, o których mowa wyżej, w tym również spowodowanej nieprzestrzeganiem przepisów o ochronie roślin uprawnych przed chorobami, szkodnikami i chwastami, wójt, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntów wykonanie w określonym terminie odpowiednich zabiegów.

- W razie niewykonania decyzji wójt zleca wykonanie zastępcze tych zabiegów na koszt właściciela gruntów, wykorzystując do czasu zwrotu kosztów wykonania zastępczego środki budżetu województwa - podkreśla ministerstwo.

Ustawodawca przewidział zatem sytuację, w której wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest wydać decyzje administracyjną - w przypadku, gdy wystąpiły inne formy degradacji gruntów niż erozja bądź ruchy masowe ziemi.

- Organ w decyzji powinien nakazać wykonanie odpowiednich zabiegów i określić termin ich wykonania. Od decyzji tej właścicielowi przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a decyzja ostateczna może być zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego - wskazuje resort rolnictwa.

Sprawą zajmowały się już sądy

Jak podkreśla ministerstwo w swoim wyjaśnieniu skierowanym do KRIR, zagadnieniem degradacji gruntów w postaci ich zachwaszczenia zajmował się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy.

- W wyroku z dnia 13 sierpnia 2013 roku (sygn. akt: II SA/Bd 355/13) uznał, że: „(…) brak ochrony gruntu przed chwastami jest jedną z form jego degradacji i uzasadnia stosowanie nakazów określonych w przepisie art. 15 ust. 5 cyt. ustawy. Za taką kwalifikacją przemawiać może w szczególności treść wskazanego przepisu (…), w którym przywołuje się naruszenie przepisów dotyczących ochrony roślin przed chwastami jako jeden z rodzajów degradacji gruntu. Wskazać należy, że na mocy art. 15 omawianej ustawy obowiązek zapobiegania degradacji gruntu ciąży na właścicielu gruntu.” - informuje resort rolnictwa.

W świetle wskazanych przepisów u.o.g.r.l. ministerstwo przytoczyło także ustawę o samorządzie gminnym, zgodnie z którą do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególności zadania te obejmują sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej.

- Wójt (burmistrz, prezydent) w sytuacji gdy wystąpiła inna forma degradacji gruntów zobowiązany jest rozpoznać sprawę i wydać stosowną decyzję administracyjną. Degradacja gruntów wpisuje się w zadania gminy z zakresu ochrony środowiska - podsumowuje ministerstwo.

Zmiana użytku gruntowego na las

Ministerstwo odniosło się również do równie waznego zagadnienia.

- Odnosząc się do przedstawionego problemu dzikich zakrzaczeń i zalesień gruntów rolnych, w kontekście występujących nieprawidłowości w zakresie zmiany użytku gruntowego na użytek - lasy „Ls” w ramach modernizacji ewidencji gruntów i budynków, należy podkreślić, że o tym, czy dany grunt można zaliczyć do lasu, nie decyduje wyłącznie stan faktyczny na gruncie - informuje resort rolnictwa.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ewidencji gruntów i budynków, zaliczanie gruntów do poszczególnych użytków gruntowych określa załącznik nr 1. Do lasów „Ls” zalicza się grunty określone jako „las" w ustawie o lasach.

Ministerstwo przypomina, że lasem, w rozumieniu ustawy o lasach (9), jest grunt:

1. o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony. Grunt ten jednocześnie jest przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków;
2. związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Ministerstwo rolnictwa zaznacza, że na podstawie wskazanych przepisów, lasem jest zatem zwarty obszar gruntu, który łącznie spełnia nie tylko kryterium powierzchniowe (co najmniej 0,10 ha) i kryterium przyrodnicze (pokrycia roślinnością leśną, bez względu na sposób zalesienia – wskutek celowego działania czy samorzutnej sukcesji wtórnej „tzw. samosiewy”), ale także jedną z przesłanek wymienionych, w tym w szczególności przeznaczenia do produkcji leśnej.

Jak dalej wskazuje resort, dokumentami, które określają zadania z zakresu gospodarki leśnej są:

1. plany urządzenia lasu - dla lasów stanowiących własność Skarbu Państwa;
2. uproszczone plany urządzenia lasu – dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa oraz dla lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa;
3. decyzje starosty - dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha, niestanowiących własności Skarbu Państwa na podstawie inwentaryzacji stanu lasów;
4. decyzje nadleśniczego - dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha, wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, na podstawie inwentaryzacji stanu lasów.

W myśl ustawy o lasach w ewidencji gruntów i budynków uwzględnia się ustalenia planów urządzenia lasu i uproszczonych planów urządzenia lasu dotyczące granic i powierzchni lasu.

- Ponadto zgodnie z przepisami ustawy - Prawo geodezyjne i kartograficzne (12), ewidencję gruntów i budynków, w części dotyczącej lasów, prowadzi się z uwzględnieniem przepisów o lasach. Grunty, dla których brak jest opracowanego planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu, decyzji starosty czy też decyzji nadleśniczego, nie mogą być uznane za las i w konsekwencji nie powinny być wykazane w ewidencji gruntów i budynków jako użytek gruntowy „Ls” - wyjaśnia ministerstwo.

Obowiązek uwzględniania ustaleń planów urządzenia lasu i uproszczonych planów urządzenia lasów dotyczących granic i powierzchni lasów oznacza, że nie jest dopuszczalne dokonywanie zmian w ewidencji gruntów i budynków w zakresie gruntów leśnych wbrew ustaleniom tych planów, które to przesądzają o treści wpisów w ewidencji gruntów i budynków.

- Tym samym, dopóki dany teren ujęty jest w planie urządzenia lasu lub uproszczonym planie urządzenia lasu jako las, nie jest dopuszczalna zmiana określenia rodzaju użytku gruntowego na inny niż las (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 listopada 2021 r. sygn. akt I OSK 4442/18, wyrok WSA w Gdańsku sygn. akt III SA/Gd 477/22 z dnia 3 lutego 2023 r.) - podkreśla resort rolnictwa.

Ministerstwo informuje również, że w świetle przedstawionych informacji nie można twierdzić, że w trakcie modernizacji ewidencji gruntów i budynków możliwa jest automatyczna (na podstawie stanu faktycznego na gruncie) zmiana użytku gruntowego - np. z gruntów ornych (R) na lasy (Ls).

Źródłami danych wykorzystywanych przy modernizacji ewidencji gruntów i budynków są:

1. materiały zgromadzone w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym;
2. wyniki pomiarów geodezyjnych lub oględzin;
3. dane zawarte w innych ewidencjach i rejestrach;
4. dane zawarte w dokumentach udostępnionych przez zainteresowane osoby, organy i jednostki organizacyjne (§ 29 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków).

Przy sporządzaniu operatu opisowo-kartograficznego w związku z modernizacją ewidencji, należy brać pod uwagę w szczególności ustalenia planu urządzenia lasu i uproszczonego planu urządzenia lasu dotyczące granic i powierzchni lasu.

- W (...) kwestii, dotyczącej określenia minimalnej odległości występowania zadrzewień czy zakrzewień od granicy z sąsiednim gruntem, stanowiącym własność innego podmiotu, należy wskazać, że w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach poddziałania „Wsparcie na zalesianie i tworzenie terenów zalesionych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, określono, że zalesienie lub zadrzewienie wykonuje się w odległości co najmniej 2 m od granicy sąsiedniego gruntu stanowiącego własność innego podmiotu - wyjaśniło ministerstwo w odpowiedzi na jedno z pytań KRIR.

Jak dalej wyjaśniło ministerstwo, poprzednie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyznaczało natomiast następujące odległości: rolnik zakłada uprawę leśną w odległości co najmniej 1,5 m od granicy sąsiedniego gruntu użytkowanego jako grunt leśny, bądź w odległości co najmniej 3 m od granicy sąsiedniego gruntu użytkowanego w sposób inny niż jako grunt leśny, stanowiących własność innego podmiotu.

- Jednocześnie należy mieć na uwadze przepisy Kodeksu cywilnego, które stanowią, że właściciel sąsiedniej nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa własności powstrzymać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Ewentualne roszczenia w tym zakresie są rozstrzygane w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym - zaznaczyło ministerstwo.

Ministerstwo podsumowało zagadnienie

Na koniec udzielonych KRIR odpowiedzi, ministerstwo rolnictwa podsumowało zagadnienie.

- Reasumując, odnosząc się do przedstawionego problemu dzikich zakrzaczeń i zalesień gruntów rolnych, należy zauważyć, że obowiązujące przepisy prawa regulują kwestie zapobiegania procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz normują sprawy z zakresu zmiany użytku gruntowego na użytek - lasy „Ls” w ramach modernizacji ewidencji gruntów i budynków finansowej w ramach poddziałania „Wsparcie na zalesianie i tworzenie terenów zalesionych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, określono, że zalesienie lub zadrzewienie wykonuje się w odległości co najmniej 2 m od granicy sąsiedniego gruntu stanowiącego własność innego podmiotu - podsumował resort rolnictwa.

Podkreślono też, że poprzednie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyznaczało natomiast następujące odległości: rolnik zakłada uprawę leśną w odległości co najmniej 1,5 m od granicy sąsiedniego gruntu użytkowanego jako grunt leśny, bądź w odległości co najmniej 3 m od granicy sąsiedniego gruntu użytkowanego w sposób inny niż jako grunt leśny, stanowiących własność innego podmiotu.

- Jednocześnie należy mieć na uwadze przepisy Kodeksu cywilnego, które stanowią, że właściciel sąsiedniej nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa własności powstrzymać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Ewentualne roszczenia w tym zakresie są rozstrzygane w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym - podsumowało ministerstwo.

Na koniec resort rolnictwa, odnosząc się do przedstawionego problemu dzikich zakrzaczeń i zalesień gruntów rolnych, zauważył, że obowiązujące przepisy prawa regulują kwestie zapobiegania procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz normują sprawy z zakresu zmiany użytku gruntowego na użytek - lasy „Ls” w ramach modernizacji ewidencji gruntów i budynków."

Uproszczone systemy uprawy - ważne wyjaśnienia ministerstwa rolnictwa. O tym przeczytasz tutaj, kliknij proszę.

Masz pytania lub wątpliwości dotyczące tego artykułu?

Napisz wiadomość: [email protected]

Czekamy na kontakt z Tobą, Twój głos jest dla nas ważny.