Jak zbierać i przechowywać ziemniaki, by ograniczyć straty?
Duże głębokości zalegania bulw, spowodowane głębokim sadzeniem i wadliwym uformowaniem redlin, stwarzają niekorzystne warunki pracy maszyn do zbioru ziemniaków.
Produkcja ziemniaków składa się z trzech etapów, z których pierwszy to proces uprawy (składający się z przygotowania pola, sadzenia i pielęgnacji), drugi - to zbiór, poprzedzony przygotowaniem pola, a trzeci etap to przechowywanie wykopanych i przesortowanych ziemniaków.
Aby uzyskać dobrą pracę maszyn do zbioru ziemniaków, należy właściwie przygotować plantację. W celu polepszenia odsiewalności gleby uprawiamy często poplony jako czynnik strukturotwórczy oraz zapewniamy staranne pielęgnowanie jako czynnik eliminujący zachwaszczenie i decydujący o kształcie redlin. W celu niewielkiego zagłębienia lemieszy kombajnów, zaleca się płytkie sadzenie ziemniaków i formowanie podczas ostatniego obsypywania redlin na wysokości ok. 20 cm na glebach lekkich i około 23 cm na glebach cięższych. Zwiększenie odporności bulw na uszkodzenia mechaniczne uzyskujemy przez niszczenie łętów w sposób sztuczny, ok. 2-3 tygodnie przed zamierzonym terminem rozpoczęcia zbioru. Niszczenie możemy wykonywać chemicznie lub mechanicznie.
Zbiór ziemniaków
Zbiór ziemniaków jest znacznie trudniejszy i bardziej pracochłonny niż zbiór zbóż. Ilość ziemi podejmowana i przerabiana przez maszyny stosowane do zbioru, zależy od głębokości zalegania bulw w glebie. Duże głębokości, spowodowane głębokim sadzeniem i wadliwym uformowaniem redlin, stwarzają niekorzystne warunki pracy maszyn. Im większa głębokość kopania, tym większa masa ziemi musi być przerabiana przez elementy robocze maszyny. W przeciętnych warunkach (gdy głębokość kopania wynosi około 17 cm, a plon ziemniaków wynosi 30 t/ha), masa ziemniaków stanowi około 1,4 do 2,1 % masy całkowitej podbieranej przez maszynę! Pomimo, że ziemniak jest rośliną gleb lekkich, często uprawiany jest na glebach średnio zwięzłych, które są trudniej odsiewalne. Oddzielenie bulw ziemniaków z mieszaniny brył i kamieni jest dodatkowo utrudnione tym, że zarówno bryły, jak i kamienie mają podobne właściwości fizyczne jak ziemniaki.
Maszyny do zbioru ziemniaków dzielimy na następujące grupy:
- kopaczki jedno lub dwurzędowe odrzucające bulwy w bok razem z zanieczyszczeniami (obecnie stosowane sporadycznie),
- kopaczki jedno lub dwurzędowe układające za sobą w wały podłużne wykopane ziemniaki razem z resztkami domieszek,
- kopaczki dwu, trzy lub nawet czterorzędowe, z uproszczonymi zespołami separującymi, ładujące na przyczepy zebrane ziemniaki z resztkami zanieczyszczeń, które pozbawione są jednak łęcin,
- kombajny jedno lub dwurzędowe, ładujące wydobyty plon na przyczepy lub do własnych zasobników opróżnianychna podstawione przyczepy.
Maszyny do zdbioru ziemniaków można podzielić na przyczepiane, zawieszane, nabudowane i samojezdne.
Obecnie na polach spotykamy różnego rodzaju kombajny do ziemniaków, jedno i dwurzędowe, których wydajność wynosi około 0,15 ha/h w przypadku kombajnów jednorzędowych ( kombajn Z-644 „Anna”, Bolko, Pyra 3000), natomiast wydajność kombajnów dwurzędowych wynosi około 0,25 do 0.30 ha/h (kombajn Grimme SE 150-60 charakteryzujący się prostotą w obsłudze i wyposażony w system wizyjny). Na dużych areałach można spotkać również kombajny samobieżne dwu i czterorzędowe (np. kombajn Grimme SF 150-60 dwurzędowy kombajn wyposażony w 7,5 tonowy zbiornik na ziemniaki, oraz kombajn czterorzędowy Grimme Varitron470 z kołowym układem jezdnym i 7,0 tonowym zbiornikiem na ziemniaki lub Varitron470 Terra Track z gąsienicowym układem jezdnym).
Wymagania agrotechniczne stawiane maszynom przeznaczonym do zbioru określają wydajność, liczbę osób obsługi, masę maszyn, dopuszczalne straty plonu i uszkodzenia zebranych ziemniaków oraz ich zanieczyszczenia. Wymagania stawiane kopaczkom dotyczą tylko strat i uszkodzeń bulw oraz ułożenia ich na powierzchni pola w sposób umożliwiający ręczne zbieranie. Dopuszczalna wartość ogólnego wskaźnika uszkodzonych bulw wynosi 4 % (na glebach łatwo odsiewalnych) i do 6% (na glebach trudno odsiewalnych). Znacznie dokładniejsze wymagania są określone dla pracy kombajnów do zbioru ziemniaków, ponieważ zadaniem kombajnów jest zbiór i jednoczesne oddzielenie bulw od pozostałych składników przerabianego materiału, więc przestrzganie norm jest znacznie trudniejsze niż w przypadku zbioru kopaczkami.
Straty bulw o wymiarach większych niż 25 mm nie mogą być większe niż 0,8 t/ha, ilość ciężko uszkodzonych bulw nie może przekraczać 3%, średnio uszkodzonych - 8%, a lekko uszkodzonych - 15% masy plonu, zanieczyszczenie ziemniaków nie może być większe niż 10% na glebach łatwo odsiewalnych i 15% - na glebach trudno odsiewalnych (w tym zawartość łętów i chwastów nie powinna przekraczać 1%).
Szczególnie trudne do spełnienia są wymagania dotyczące uszkodzeń (które mają bardzo duży wpływ na prawidłowość procesu przechowywania plonu). Podatność bulw ziemniaków na uszkodzenia mechaniczne zależy od odmiany, stopnia ich dojrzałości i wilgotności gleby (prawidłowy termin zbioru!) oraz od temperatury zbioru (ziemniaki zbierane w temperaturze poniżej 10°C są o wiele bardziej podatne na wszelkie uszkodzenia niż bulwy zbierane w temperaturze wyższej).
Magazynowanie ziemniaków
Po zbiorze i segregacji plonu na poszczególne frakcje nadchodzi czas na odpowiednie przechowywanie ziemniaków. Właściwe przechowywanie musi gwarantować pełną wartość produktu, przy minimalnych stratach powstałych na skutek zniszczeń przez gryzonie lub choroby. Do magazynowania przeznaczamy ziemniaki całkowicie zdrowe. Miejsce przechowywania musimy odpowiednio przygotować, oczyścić z resztek przechowywanych bulw i pozostałości, ściany i posadzki dokładnie umyć, a następnie przeprowadzić dezynfekcję, po której pomieszczenia należy dokładnie wywietrzyć.
W magazynach należy zapewnić odpowiednią temperaturę, która uzależniona będzie od etapu przechowywania i odpowiedniej wilgotności, należy też zadbać brak dostępu światła.
Przy niewielkich ilościach plonu można wykorzystać stare metody, wykorzystując piwnice lub kopcując ziemniaki. Nowoczesne metody oparte są na wykorzystywaniu specjalnych przechowalni, w których ziemniaki składowane są luzem (maksymalna wysokość sterty przechowywanych ziemniaków może wynosić 5 metrów!). Przy tej metodzie wykorzystywany może być następujący zestaw maszyn:
- zasobnik dozujący nazywany również koszem przyjęciowym (którego zadaniem jest odebranie ziemniaków z przyczepy),
- odsiewacz zanieczyszczeń,
- zestaw przenośników transportujących ziemniaki wewnątrz przechowalni
- pryzmowniki i podbieraki pryzmy.
Innym sposobem przechowywania jest przechowywanie plonu w skrzyniopaletach. Rozróżniamy dwa sposoby załadunku palet:
- bezpośredni (ziemniaki zbierane do palet skrzyniowych i dostarczane przyczepami bezpośrednio do
przechowalni,
- pośredni (zbiór luzem, napełnianie palet w przechowalni, wykorzystywane są napełniacze automatyczne, które pozwalają na równomierne napełnianie skrzyniopalet, przy zachowaniu minimalnych uszkodzeń mechanicznychładowanych bulw).
We wszystkich przechowalniach musimy zapewnić system wentylacji o odpowiedniej wydajności. Nad pracą nowoczesnych urządzeń wentylacyjnych czuwa kontrola wizualna, której podstawowym urządzeniem jest łatwy w obsłudze komputer dotykowy. System ten steruje wentylatorami, okiennicami, grzejnikami oraz chłodzeniem mechanicznym na podstawie zmierzonej temperatury, względnej wilgotności powietrza oraz poziomu dwutlenku węgla. System kontroli zapewnia optymalny klimat do przechowywania ziemniaków. Wszystkie urządzenia stosowane w nowoczesnych przechowalniach zapewniają dużą wydajność, niski poziom hałasu oraz energooszczędność.
