Po co tucznikom włókno w paszy

Źródło: Rafał Leroch

Czym jest włókno surowe?

Włóknem surowym można nazwać składniki ściany komórkowej roślin, które nie podlegają hydrolitycznym działaniom enzymów trawiennych wydzielanych przez zwierzęta. Definicja ta nie jest jednak do końca poprawna, gdyż istnieje wiele substancji chemicznych pochodzenia roślinnego nie będących składnikami ścian komórkowych, które nie ulegają trawieniu w wyniku działania enzymów wydzielanych przez zwierzęta. Z uwagi na różnorodność substancji, które mogą zostać zaliczone do włókna zaproponowano inną definicję, aby za włókno surowe uważać polisacharydy nieskrobiowe oraz ligninę.

Czytaj także: Dobry start tuczu

Rodzaj włókna i jego koncentracja w różny sposób wpływają na wykorzystanie przez świnie mieszanek paszowych. Duże znaczenie mają własności fizyczne i chemiczne, które zależą przede wszystkim od przynależności botanicznej rośliny, z której pochodzi włókno, a także od kompozycji innych składników w mieszance. Wykorzystanie włókna surowego przez świnie zależy także od poziomu wchłaniania składników pokarmowych, intensywności procesów trawienia, źródła włókna, adaptacji do źródła włókna, wieku, masy ciała i rasy zwierząt oraz indywidualnej predyspozycji danej sztuki. Uwzględniając powyższe czynniki, kształtujące trawienie włókna przez zwierzęta monogastryczne, można powiedzieć, że strawność włókna surowego waha się najczęściej w granicach od 0 do  55%, na co wpływ ma także obróbka fizyczna różnych źródeł włókna surowego.

Od włókna do NSP

Celuloza w włóknie surowym stanowi od 50 do 80 % jego udziału, hemiceluloza około 20 %, oraz lignina od 10 do 50 %. Skład ten uzależniony jest przede wszystkim od rodzaju paszy. Z uwagi na zróżnicowany skład włókna roślin sama metoda analizy oparła się na określeniu jego rozpuszczalności. Neutralne włókno detergentowe (NDF) to cała ściana komórkowa, która składa się głównie z celulozy, hemicelulozy oraz ligniny. Kwaśne włókno detergentowe (ADF) składa się głownie z celulozy oraz ligniny, a różnica między koncentracją NDF oraz ADF to hemiceluloza.

Kiedyś używano powszechnie do określania włókna surowego metody, która polegała na określeniu poziomu włókna w paszy poprzez rozkładanie jego składników w kwaśnym środowisku, a następnie w alkalicznym. Takie traktowanie dawało w rezultacie izolację kwaśnych i zasadowych osadów, które można odnieść tylko do zawartości celulozy oraz ligniny. Mimo dość długiej historii takiego oznaczania włókna surowego nadal to określenie jest powszechnie używane. A szkoda, bo w przypadku zwierząt monogastrycznych trafniejsze jest pojęcie włókna pokarmowego, które obejmuje polisacharydy nieskrobiowe (NSP) oraz ligninę.

Włókno pokarmowe jest szerszym pojęciem niż włókno surowe, gdyż obejmuje nie tylko celulozę i ligninę, ale także polisacharydy niecelulolityczne (NCP), do których należą: hemiceluluza, pektyny oraz inne polisacharydy. Jednak dla uproszczenia wciąż w praktyce dominuje „włókno surowe”, które jest bilansowane w mieszankach dla wszystkich grup produkcyjnych świń. Może nie jest to precyzyjne, ale za to popularne.

Ile włókna w paszy dla tuczników?

Zawartość włókna w diecie świń jest odwrotnie proporcjonalna do koncentracji energii strawnej w podawanej paszy. Im wyższy udział NSP oraz ligniny w mieszance,  tym strawność danej paszy jest mniejsza. Na podstawie wielu badań można założyć, że w mieszance dla świń rosnących, gdzie poziom włókna surowego wynosi 4%, wzrost udziału włókna o 1 % obniża strawność energii o około 3,5 %. Wysoka zawartość włókna w paszy, np. na poziomie10 % do 15 %, którą przeznaczy się dla tuczników, będzie powodować obniżenie pobrania mieszanki, ponieważ nadmierna masa pobranego włókna ujemnie wpłynie na smakowitość paszy. Wzrost udziału włókna w mieszance może obniżać strawność białka, ale nie zawsze, ponieważ zależność tę warunkują zarówno źródło i jakość włókna, jak i źródło oraz jakość białka. 

Wysoki poziom włókna w mieszance przyspiesza tranzyt paszy i tym samym zawartych w niej składników pokarmowych. Czas przechodzenia paszy przez przewód pokarmowy zależy głównie od poziomu i źródła włókna. W jednym z doświadczeń łuski soi i otręby pszenne nie wpływały znacząco na czas zalegania paszy, gdy ich poziom w mieszance mieścił się w przedziale od 7 % do 15%. Kiedy jednak zawartość ich wrosła do 22 % i 33 %, przyspieszyło to tranzyt paszy o około 15%. Można przyjąć, że szybszy przepływ paszy następuje, gdy koncentracja włókna surowego wzrasta powyżej 6 %, czego skutkiem jest przede wszystkim gorsze wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w paszy.

Sposób rozdrobnienia paszy oraz metoda jej podania ma istotny wpływ na strawność włókna i na czas zalegania paszy w przewodzie pokarmowym, co wiąże się z wykorzystaniem innych składników dawki. Nierozdrobnione fizycznie włókno jest zatrzymywane dłużej w jelicie grubym niż rozdrobnione mimo tego samego pochodzenia. Zależność ta ma praktyczne zastosowanie w przypadku żywienia loch prośnych.

Enzymy mogą pomóc w trawieniu

Całkowita ilość wydzielanych enzymów i w przeliczeniu na masę jednostkową trzustki, wrasta liniowo u świń już w 2 dniu życia. W okresie odsadzenia (około 28 dnia) obserwowany jest nagły spadek aktywności amylaz, proteaz oraz lipaz, w kolejnych tygodniach. Dodatek enzymów do mieszanek wspomaga wówczas procesy trawienia. Dzięki temu ulegają zmianie właściwości fizykochemiczne NSP oraz pentozanów, które znalazły się w przewodzie pokarmowym.

Działanie enzymów rozkładających NSP polega głównie na zmianie lepkości treści jelitowej, rozbijaniu struktury wiązań oraz (co wydaje się obecnie bardzo znaczące) na korzystnej zmianie flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Enzymy rozkładające NSP wpływają także na wzrost koncentracji energii w paszy. Przy dodatku ksylanazy i glukanazy do mieszanki, gdzie podstawę stanowił jęczmień, możliwe jest uzyskanie wzrostu energii metabolicznej mieszanki o 0,28 do 0,46 MJ/kg suchej masy paszy. W innym doświadczeniu, gdzie zastosowano dawkę na bazie pszenicy z dodatkiem enzymu otrzymano wzrost energii o 0,20 do 0,28 MJ/kg suchej masy. Wyniki wielu badań wskazują, że dodatek enzymów do mieszanek zwiększa strawność włókna o około 6 %.

 Czytaj także: Bakterie beztlenowe u trzody chlewnej