NSZZ RI Solidarność - w 42 rocznicę rejestracji nieco o historii Związku
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych "Solidarność" został zarejestrowany 12 maja 1981 r. przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Pierwszym przewodniczącym był Jan Kułaj (1958-2020) - rolnik z Cieszacina Wielkiego (ob. podkarpackie).
Insytut Pamięci Narodowej udostępnił na swoich stronach opracowanie Katarzyny Maniewskiej pt. "Narodziny i działalność rolniczej „Solidarności” 1981–1989". Przyglądamy się historii powstania NSZZ RI Solidarność a zarazem zachęcamy do lektury całości opracowania, do którego link zamieścilismy na końcu artykułu.
PZPR i Moskwa przeciwko „Solidarności” rolników
Mieszkańcy polskiej wsi domagali się prawa do posiadania własnej reprezentacji związkowej już od drugiej połowy lat siedemdziesiątych XX w., czyli na długo zanim powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (NSZZ „S”).
- Mimo podpisania porozumień sierpniowych w 1980 r. i rejestracji „Solidarności” robotniczej władze zdecydowanie odmawiały zgody na rejestrację niezależnych rolniczych związków zawodowych, których zalążki stopniowo kształtowały się na polskiej prowincji już od początku 1980 r. U schyłku 1980 r. związki rolnicze istniejące w 36 województwach skupiały 40 tys. osób, podczas gdy „Solidarność” robotnicza liczyła 7 mln członków - czytamy w opracowaniu Katarzyny Maniewskiej.
W opinii rządzących ruch związkowy na wsi nie stanowił takiej siły społecznej jak „Solidarność”; w środowisku wiejskim występowało więc znacznie mniejsze prawdopodobieństwo wybuchu niezadowolenia społecznego.
- Odmowę prawa do rejestracji związkom chłopskim uzasadniano tym, że obowiązujący w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) Kodeks pracy nie definiował rolnika indywidualnego jako pracownika, w związku z czym nie miał on praw przysługujących osobom zatrudnionym w fabrykach, zakładach przemysłowych i innych miejscach pracy. Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (KC PZPR) nie wyrażał zgody na rejestrację „Solidarności” rolniczej również dlatego, że obawiał się powstania kolejnej po „Solidarności” społeczno-zawodowej reprezentacji wspieranej przez Kościół katolicki - zauważa autorka opracowania.
Jak podkreśla Katarzyna Maniewska, uważano, że Kościół popiera te organizacje, bo „chce mieć własną partię na wsi”.
- Co istotne, zagorzałymi przeciwnikami powstania struktur związkowych na wsi byli towarzysze z Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) z jej sekretarzem generalnym Leonidem Breżniewem na czele. Podczas spotkania przywódców państw Układu Warszawskiego I sekretarz KC PZPR Stanisław Kania, zgodnie z wolą Kremla, zobowiązał się do tego, że nie dopuści do rejestracji rolniczego związku zawodowego - napisała Katarzyna Maniewska.
W walce o rejestrację NSZZ RI „Solidarność”
Autorka opracowania zauważa, że walka o prawo polskiej wsi do samostanowienia i podstawowe prawa obywatelskie jej mieszkańców nasiliła się jesienią 1980 r.
- W historii niezależnego ruchu chłopskiego przełomowy był rok 1981, kiedy to nastąpiły zmiany na polskiej wsi i doszło do uformowania się ruchu społeczno-zawodowego reprezentującego jej najżywotniejsze interesy. Był to ważny krok na drodze odzyskiwania przez mieszkańców polskiej wsi podmiotowości i suwerenności utraconej wskutek komunistycznych reform agrarnych oraz brutalnej polityki kolektywizacyjnej - podkreśla Katarzyna Maniewska.
Postulaty działaczy związkowych
Najważniejsze postulaty, o których realizację walczyli działacze związkowi reprezentujący interesy polskiej wsi, to:
- prawo do swobodnego zrzeszania się w niezależnych związkach zawodowych,
- poszanowanie przez komunistyczne władze prawa do własności ziemi,
- swobodny obrót własnością ziemską,
- zrównanie w prawach gospodarstw rolników indywidualnych z uprzywilejowanymi dotąd państwowymi gospodarstwami rolnymi (PGR),
- ujednolicenie praw socjalnych na wsi i w mieście,
- reforma szkolnictwa wiejskiego,
- poszanowanie wolności religijnej.
Rolnicy nie stworzyli jednak jednego wspólnego związku zawodowego na wzór NSZZ „Solidarność”. Ich interesy reprezentowało kilka organizacji, w tym głównie trzy związki, różniące się rodowodem, programem ideowym, strukturą i koncepcją działania: „Solidarność Chłopska”, „Solidarność Wiejska” i Związek Producentów Rolnych.
Strajki w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych w 1981 roku
Jak zaznacza autorka opracowania, przełomowym, ale i symbolicznym momentem walki chłopów o podstawowe prawa polskiej wsi były strajki w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych na początku 1981 r.
- Strajki te, jednocząc różne organizacje chłopskie, pokazały nie tylko determinację polskiej wsi, lecz także jej solidarność. Strajkującym udało się bowiem doprowadzić do podpisania 18 i 20 lutego 1981 r. tzw. porozumień rzeszowsko-ustrzyckich. 8 lutego 1981 r. w Bydgoszczy odbył się ogólnopolski zjazd „Solidarności Chłopskiej”, który przekształcił się w ogromną wielotysięczną manifestację poparcia dla ruchu związkowego na wsi. Manifestanci, w sile 10–30 tys. osób, ubrani w historyczne stroje kosynierów lub w stroje regionalne, przeszli w długim pochodzie od bazyliki św. Wincentego à Paulo do Starego Rynku. Domagali się m.in. specjalnego posiedzenia bydgoskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN), na którym miały zostać przedstawione najważniejsze postulaty niezależnego ruchu chłopskiego - zaznacza Maniewska.
9 lutego 1981 r., z inicjatywy Andrzeja Gwiazdy, pracownicy czterdziestu zakładów pracy z pięciu województw podjęli strajk solidarnościowy z organizacjami chłopskimi, wyrażając poparcie robotniczej „Solidarności” dla polskiej wsi i prawa jej mieszkańców do rejestracji niezależnego związku reprezentującego jej interesy.
- Jednak czynne manifestacje i strajki nie były jedynymi formami walki o rejestrację. W tym miejscu warto wspomnieć spektakularną akcję rolników z województwa wałbrzyskiego. Na przełomie stycznia i lutego 1981 r. 15 osób na znak protestu podjęło wielodniową głodówkę w kościele św. Józefa w Świdnicy. Trwała ona piętnaście dni, a wspierały ją liczne delegacje i setki osób z całej Polski - napisała Katarzyna Maniewska.
Powstanie NSZZ RI Solidarność
Jak podkreśla autorka opracowania, kiedy 10 lutego 1981 r., mimo skali społecznych protestów, Sąd Najwyższy odrzucił wniosek o rejestrację rolniczej „Solidarności”, działacze chłopscy uznali, że nadszedł czas na konsolidację struktur związkowych.
- 13 lutego 1981 r. w Bydgoszczy podczas spotkania przedstawicieli trzech głównych nurtów związkowych na polskiej wsi: NSZZ „Solidarność Chłopska”, NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska” oraz NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”, powołano Krajową Komisję Porozumiewawczą (KKP) NSZZ Rolników Indywidualnych, która stała się ciałem koordynującym działania trzech związków. W skład KKP weszły 33 osoby, po jedenastu przedstawicieli z każdego ugrupowania - napisała Maniewska.
W prezydium, na którego czele stanął Witold Hatka, zasiadło piętnaście osób - po pięciu przedstawicieli każdego związku.
- Był to ważny krok ku zjednoczeniu struktur chłopskich w jeden silny związek zawodowy, reprezentujący prawa polskich rolników. Jeszcze podczas pertraktacji z ekipą rolników w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych rozpoczęły się przygotowania do wspólnego zjazdu chłopskiego, który ostatecznie odbył się 8 i 9 marca 1981 r. w Poznaniu. Doszło wówczas do zjednoczenia niezależnego ruchu chłopskiego i powstania jednej wspólnej organizacji pod nazwą NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” - czytamy w opracowaniu.
Jak zaznacza Maniewska, zjazd przyjął statut oraz dokonał wyboru Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego z przewodniczącym Janem Kułajem (jednym z przywódców strajków rzeszowsko-ustrzyckich) i jego zastępcami: Janem Antołem, Piotrem Baumgartem i Gabrielem Janowskim, który jednocześnie pełnił funkcję rzecznika prasowego nowego związku; sekretarzem nowo powstałej struktury został Andrzej Chałupnik. W skład prezydium weszli m.in.: Roman Bartoszcze, Stanisław Chrobak, Jan Ciosek, Janusz Rożek i Józef Ślisz10. Powstanie NSZZ RI „Solidarność” na zjeździe w Poznaniu było doniosłym wydarzeniem dla ruchu związkowego na wsi. Świadczyło o jego liczebności i ukonstytuowaniu się silnej struktury związkowej, reprezentującej interesy polskiej wsi i mogącej zawalczyć o rejestrację w Sądzie Najwyższym.
- Wkrótce po powstaniu rolniczej „Solidarności” jej członków czekała poważna konfrontacja z komunistycznymi władzami, która do historii najnowszej Polski przeszła pod nazwą bydgoskiego marca 1981 r. - napisała Katarzyna Maniewska.
Zachęcamy do lektury dalszych losów NSZZ RI Solidarność. Całe opracowanie Katarzyny Maniewskiej pt. "Narodziny i działalność rolniczej „Solidarności” 1981–1989" możesz przeczytać tutaj, kliknij proszę.
Masz pytania lub wątpliwości dotyczące tego artykułu?
Napisz wiadomość: [email protected]
Czekamy na kontakt z Tobą, Twój głos jest dla nas ważny.
- Tagi:
- NSZZ RI Solidarność
