Światło w budynkach inwentarskich
W życiu większości istot światło odgrywa znaczącą rolę, ponieważ wiele czynności życiowych organizmu zależy pośrednio lub bezpośrednio od niego.
W budynkach inwentarskich stosuje się oświetlenie sztuczne (elektryczne) i naturalne (promieniowanie widzialne), które dociera do budynku przez okna.
Dla utrzymania organizmu zwierzęcego w pełnej sprawności fizycznej konieczne jest i przebywanie pod wpływem działania promieniowania słonecznego. Światło, tworzy bowiem podstawowy rytm biologiczny (dzień i noc; lato i zima), pozwala na orientację w terenie, wyszukiwanie paszy, wpływa na liczne procesy życiowe organizmu (promienie widzialne wzmagają przemianę materii i przyswajalność pokarmu).
Lampy żarowe, jarzeniowe oraz oświetlenie LED
Oświetlenie sztuczne w budynku inwentarskim zależy od ilości, rozmieszczenia oraz rodzaju zastosowanych źródeł światła. W budynkach dla zwierząt najczęściej stosowane są lampy żarowe 60,75 lub 100 W (wat), lampy jarzeniowe 25 i 40 W oraz coraz częściej oświetlenie LED, przede wszystkich ze względu na niski pobór energii, większą wytrzymałość i prostszą konserwację.
Według dr hab. inż. Tomasze Mituniewicza z Katedry Higieny Zwierząt i Środowiska Wydziału Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie, w produkcji drobiarskiej znaczenie ma zarówno natężenie oświetlenia, jaki i długość dnia świetlnego. Poznanie zasad zależności aktywności rozrodczej ptaków od wydłużającego się dnia spowodowało, że kury niosą jaja przez cały rok.
Efekt ten uzyskuje się dzięki zastosowaniu w chowie intensywnym tylko oświetlenia sztucznego i regulowania długości dnia przez hodowcę taki sposób, by uzyskać jaja w odpowiednim okresie. Stosowanie w hodowli drobiu programu świetlnego reguluje długość okresów pobierania paszy i wypoczynku, zapobiega kanibalizmowi oraz stwarza optymalne warunki do osiągnięcia właściwych wyników odchowu.
Światło stymulatorem procesów odpornościowych
Liczne badania wykazały, że u drobiu oświetlenie jaj w aparacie wylęgowym powoduje wcześniejszy wylęg kurcząt. Światło jest stymulatorem procesów odpornościowych organizmu zwierzęcego. Jedynie u zwierząt młodych w technologii tuczu intensywnego można znacznie ograniczyć ilość światła, ale nie może to być produkcja w ciemnościach. Z drugiej strony zwiększanie intensywności oświetlenia może doprowadzić do wzrostu pobudliwości ptaków , skłonności do pterofagii (wydziobywania piór) oraz kanibalizmu. W hodowli drobiu poza liczbą godzin światła na dobę, jego intensywnością duże znaczenie ma jego barwa.
Większe przyrosty masy dzięki odpowiedniemu światłu
Dr hab. Mituniewicz zwraca uwagę na wpływ koloru światła na zachowanie ptaków. Oprócz światła białego korzystne jest również stosowanie światła czerwonego i niebieskiego. Światło niebieskie lub fioletowe jest dla ptaków niewidoczne, co sprzyja ich wypoczynkowi, a także pomaga w pracach inwentarskich bez płoszenia i stresowania ptaków. Badania wykazują, że w brojlerniach oświetlanych światłem barwy fioletowej, niebieskiej lub zielonej kurczęta uzyskały większe przyrosty masy ciała niż w pomieszczeniach oświetlonych światłem białym lub czerwonym. Wykazano również , że barwa czerwona wpływa na obniżenie agresywności ptaków. Ponadto u kur niosek najlepsze wyniki produkcyjne uzyskano stosując do oświetlenia kurnika światło czerwone lub pomarańczowo -czerwone.
Ultrafiolet dla dezynfekcji
Naświetlanie ultrafioletem stosuje się przede wszystkim w celach dezynfekujących, profilaktycznych i terapeutycznych. Stosowanie UV stymuluje produkcję w organizmie witaminy D, zastosowanie takich lamp zwiększa nie kur i wylęgowość kurcząt. Natomiast promienie podczerwone wnikają w głąb zwierząt i zamieniają się w energię cieplną, czyli ciało ogrzewa się, rozszerzone naczynia krwionośne wpływają na lepsze ukrwienie i odżywienie tkanek. Ma to szczególne znaczenie przy tkankach chorych, gdyż pozwala na doprowadzenie do nich składników obronnych. Promieniowanie podczerwone oddziałuje kojąco na łagodzenie bólu. Lampy wytwarzające podczerwień są szeroko stosowane przy wychowie piskląt.
Nowinki techniczne w oświetleniu
Dzięki Piotrowi Jareckiemu , przedstawicielowi firmy Big Dutchman uzyskaliśmy informacje o nowinkach technicznych dotyczących oświetlenia kurników i chlewni. Jeśli lampa LED zepsuje się, staje się bezużyteczna i nadaje się do wyrzucenia. Big Dutchman przedstawia niezwykle wytrzymałe oświetlenie do zastosowania w chowie drobiu, które można naprawić. Modułowa konstrukcja lampy Zeus umożliwia nieskomplikowaną i jednocześnie niedrogą wymianę pojedynczych elementów. Ułatwi to również kwestię dopasowania oświetlenia w przypadku, gdy ustawodawca zmieni przepisy dotyczące oświetlenia w budynkach inwentarskich.
Poza wytrzymałością Zeus posiada inne unikalne udogodnienia. Do standardowych opraw ze szkła przezroczystego lub mlecznego hodowcy drobiu mogą dodatkowo wybrać wersję, w której soczewki są wbudowane w szkło. Kurniki można dzięki nim oświetlać w sposób bardziej jednolity i wydajny. Soczewki załamują światło i przyczyniają się do znacznej poprawy zasięgu lampy. Wiadomo, że światło pozytywnie wpływa na samopoczucie i zdrowie ludzi, co z powodzeniem wykorzystuje się w wielu instytucjach publicznych takich jak np. szpitale. Za pośrednictwem lamp Zeus metodę Human Centric Lighting (HCL) po raz pierwszy zastosowano w branży rolniczej. Lampa posiada dwa kanały (światło ciepłe białe i chłodne białe), które można stopniowo ze sobą mieszać. Dzięki temu hodowcy mogą reagować na różne potrzeby zwierząt. Przykładowo imitowanie światła dziennego pozytywnie wpływa na samopoczucie zwierząt, a tym samym na ich wydajność.
Oświetlenie LED nie znosi przegrzania
Nowością jest również to, że każda lampa jest wyposażona w zintegrowany mikrokomputer, który steruje i nadzoruje wszystkie procesy. Odgrywa to zasadniczą rolę w kwestii temperatury, ponieważ oświetlenie LED nie znosi przegrzania. Gdy temperatura otoczenia wzrośnie do krytycznych 50°C, sterownik natychmiast przyciemni światło. Lampy Zeus są ściemniane bez mrugania w zakresie 0-100%. Lampy Zeus zostały użyte w kurnikach na terenie Wielkopolski, koszt zakupu jest ok. 18% niższy od lamp LED 15W w przypadku takiego samego kurnika, awaryjność standardowych opraw LED jest niewielka, to jednak wyższa niż Lamp ZEUS. Trzeba zaznaczyć , że w czasie półtorarocznej eksploatacji żadna lampa ZEUS nie uległa uszkodzeniu.
Czytaj także: Budowa chlewni - bariery
Nowością są także Lampy FleXLED , które można stosować wewnątrz wolier i klatek dla kur oraz do oświetlenia kurników do 3 m wysokości. Charakteryzują się one wyższymi w stosunku do węży LED parametrami eksploatacyjnymi , bardzo wysoką trwałością mechaniczną oraz łatwością montażu i wymiany.
W jaki sposób rozmieścić okna w chlewni?
Właściwe oświetlenie chlewni ma również ogromne znaczenie na rozwój i samopoczucie zwierząt. Długość dnia świetlnego wpływa m.in. na występowanie rui u loch, na ich zachowanie, stan zdrowia. Według dr hab. inż. Roberta Szulca z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu projektując chlewnię ,należy wiedzieć, jak dobrze rozmieścić otwory okienne - stanowiące podstawowe źródło oświetlenia naturalnego. Otóż najkorzystniejsze jest oszacowanie powierzchni okien do powierzchni budynku.
Przyjmuje się, że naturalne oświetlenie wnętrza powinno wynosić 1% jasności zewnętrznej. W żadnym wypadku niedozwolone jest trzymanie zwierząt w ciągłej ciemności jak i też w nieprzerwanym oświetleniu, dlatego też konieczne jest stosowanie dodatkowo oświetlenia sztucznego. Na przykład w okresie zimowym należy stosować dodatkowe źródło oświetlenia w godzinach od 9 do 17, minimum osiem godzin dziennie.
Jak wiadomo w chowie trzody chlewnej niezwykle ważna jest kwestia ograniczenia sytuacji stresogennych. Takim dodatkowym źródłem stresu może być transport zwierząt, ich załadunek oraz przepędzanie do ogłuszania. Dr Szulc powołując się na badania Instytutu Higieny Zwierząt i Weterynarii z Hanoweru, uważa, że droga poruszania się trzody w korytarzu prowadzącym do poczekalni i ubojni powinna być jasno oświetlona bez zacienionych miejsc.
Sterowanie oświetleniem ręczne lub automatyczne
Korzystając w chlewniach z oświetlenia lampowego, powinno się pamiętać o zaleceniu mówiącym, aby przy wszelkiego typu żarówkach koniecznie stosować oprawy ochronne, osłony i klosze na lampach, mające na celu właściwe zabezpieczanie. Rynek oferuje szeroki asortyment oświetlenia coraz częściej pojawiają się nowe technologie, które nie tylko są lepsze dla zwierząt, ale również bardziej ekonomiczne, łatwiejsze w obsłudze. Oświetlenie może być sterowane ręcznie bądź automatycznie z wykorzystaniem sterowników umożliwiających mi.in. pomiar i regulację czasu oświetlenia, zaprogramowanie długości dnia świetlnego.
Światło słoneczne jest najtańszym źródłem oświetlenia, również w przypadku obór. Dlatego też otwory okienne i dachowe oraz szczeliny kalenicowe umożliwiające przepuszczanie dużej ilości światła stanowią bardzo istotny element konstrukcyjny każdej obory. Zgodnie z wymogami, powierzchnia świetlików umieszczonych w dachu powinna stanowić 3-5% powierzchni podłogi, natomiast otwory okienne i wszelkie inne świetliki umieszczone w ścianach budynku powinny stanowić 5-10% powierzchni podłogi. Niestety, nasze położenie geograficzne uniemożliwia korzystanie wyłącznie z oświetlenia naturalnego.
Czytaj także: Izolacja budynków inwentarskich. Wełna, pianka czy styropian?
Dlatego też Krzysztof Szymankiewicz, Kierownik Regionalny ds. Obsługi Klientów Inwestycyjnych Przedsiębiorstwa Handlowego A-T S.A. pomysłodawca i wykonawca oświetlenia budynków inwentarskich przeznaczonych dla bydła w Czechnowie, Bojanowie i Gołaszynie, postanowił połączyć te dwa aspekty-oświetlenia naturalnego i sztucznego. Dzięki najnowszej technologii umożliwiono pełną korelację jednego i drugiego. Ponieważ najwyższym parametrem podnoszącym wydajność u krów jest światło, nie temperatura, firma A-T postanowiła optymalnie tę wiedzę wykorzystać.
Jak zmniejszyć zużycie energii w oświetleniu?
Dla równomiernego oświetlenia- mówi pan Krzysztof-przyjmuje się, że odległość między lampami powinna być 1,5 do 1,8 razy większa, niż wysokość ich umieszczenia. Do włączania i wyłączania dodatkowego oświetlenia rano i wieczorem stosuje się zegar i elektroniczne przełączniki, które zabezpieczają lampy przed migotaniem, zmniejszając jednocześnie zużycie energii o 20% i wydłużają żywotność lamp nawet o 50%. Czujnik sterujący przełącznikiem umieszcza się pod występem dachu, w północno-zachodnim narożniku obory. Dla pełnego wykorzystania lamp powinny one być umieszczane na wysokości min. 5 m.
Oświetlenie sekwencyjne dla komfortu zwierząt
W wykonanych przez Firmę A-T instalacjach w budynkach inwentarskich zastosowano oświetlenie sekwencyjne, aby w pełni wykorzystać światło naturalne, zadbać o komfort zwierząt i zwiększyć ekonomiczność przedsięwzięcia. Naświetlenie w pomieszczeniu dla krów powinno kształtować się na poziomie 200-300 lux dlatego też oświetlenie sztuczne dostosowuje się automatycznie do natężenie światła dochodzącego z zewnątrz.
Wszystko działa w taki sposób, by nie było zbyt dużych wahań, by niepotrzebnie nie niepokoić zwierząt. W tych konkretnych inwestycjach zastosowano meta halogeny w oprawach HB, według wykonawcy jedne z najlepszych systemów oświetleniowych do tak specyficznych warunków. Potwierdza to ich trzyletnie, bezawaryjne użytkowanie (przy pięcioletniej gwarancji producenta) Właściciel obór zapewnia, że do dnia dzisiejszego nie dostrzega potrzeby zmiany, wszystko działa zgodnie z wymogami i potrzebami zwierząt.
Na zakończenie jedna z ważniejszych kwestii, o których, niestety, część rolników zapomina. Aby oświetlenie, nawet najlepsze, spełniało swoje zadanie i było bezpieczne, należy dbać o jego właściwą konserwację i czystość. Pomieszczenia inwentarskie należą do jednych z najbardziej zapylonych, szczególnie te dla drobiu. Kurz, wilgotność wpływają na żywotność samych lamp, ale także na jakość oświetlenia, która w przypadku zabrudzenia żarówek lub reflektorów może zostać zmniejszona do 30-60 % wartości początkowej.
