Rolnictwo na rozdrożu. Stare odmiany zbóż wrócą do łask?
W jednym z pierwszych artykułów z naszego cyklu „niedzieli z historią rolnictwa” pisaliśmy o początkach rolnictwa, kiedy to na ziemiach polskich kopieniactwo było głównym systemem uprawy roli (o kopieniactwie przeczytasz tutaj). Dzisiaj przyjrzymy się zbożom, które wtedy uprawiano.
Zboża wieki temu
Początki rolnictwa to uprawa przede wszystkim pszenicy, jęczmienia, prosa i żyta. W odmianach pszenicy królował orkisz, płaskurka i samopsza. Przyjrzyjmy się dzisiaj tej historii, bo jak życie pokazuje, coraz częściej wracamy do korzeni. Czy tak będzie również ze starymi odmianami zbóż?
Pochodzenie zbóż
Uprawiane w Polsce gatunki zbóż nie są gatunkami rodzimymi – przywędrowały one do nas z innych regionów geograficznych, głównie z Azji. Pszenica, żyto, owies czy jęczmień tak bardzo zakorzeniły się w polskiej kulturze rolnej, że uważamy je jako „swoje”. Jednak nie wszystkie zboża pochodzą z Azji - wyjątkiem jest chociażby uprawiana u nas od niedawna na większą skalę pochodząca z Meksyku – kukurydza.
Pszenica, historyczna królowa zbóż
Pszenica zajmowała w kulturze ludowej szczególne miejsce, ponieważ uważano ją z jednej strony jako zboże “chlebowe”. Z mąki pszenicznej, białej, wypiekano świąteczne chleby, bułki i ciasta – lepsze niż jedzone na co dzień pieczywo żytnie, owsiane czy też jęczmienne. Z drugiej strony pszenicę uważano za bardzo ważne zboże z powodu powiązania ją ze sferą sacrum i stawianiem w opozycji do chwastów jako siły diabelskiej.
- Pan Bóg pszenicę mnoży, a diabeł kąkol sporzy – brzmi ludowe przysłowie
Z pszenicy wypiekało się także hostię i opłatek, co było wówczas szczególnym zbożowym wyróżnieniem. W dawnej tradycji weselny kołacz i wigilijną kutię przyrządzano koniecznie tylko z mąki pszennej. Miejsca ważne, choć nieco mniej od pszenicy, przypadały także żytu, owsu i jęczmieniowi, jako tym, których używano do wypieków powszednich i produkcji alkoholu.
Jak wtedy wyglądały plony zbóż
Średnie plony w Europie w XV-XVI w. wynosiły 3-4 ziarna z jednego wysianego. W późniejszych wiekach na zachodzie Europy plony wzrastały szybciej i w XVIII w. wynosiły już 6-7 ziaren, podczas gdy we wschodniej Europie 4-5 z jednego wysianego.
Dlaczego stare odmiany zbóż mogą powrócić na dzisiejszy rynek
Biorąc pod uwagę chociażby pszenicę, dzisiejsze uprawy są tak intensywne, że coraz więcej osób skarży się na nietolerancję glutenu, m.in. przez co rezygnuje się z jej spożywania. Jest to dość ryzykowna teza, że intensyfikacja upraw powoduje np. wspomnianą nietolerancję – jednak jakkolwiek na to nie patrzeć, intensyfikacja nie jest najlepszym rozwiązaniem. Wielu dietetyków uważa, że zdrową alternatywą dla produktów pszennych jest spożywanie zbóż ze starych, nieprzetworzonych odmian. Do tego należałoby dodać jeszcze pochodzenie upraw z gospodarstw ekologicznych, bez chemii i wszystkich środków stosowanych w konwencjonalnej uprawie i przetwórstwie.
Zatem czy historia znów wygra z teraźniejszością?
W produktach zbożowych współcześnie dominują pszenica zwyczajna, żyto, pszenżyto, jęczmień, gryka czy owies, ale – ze względu na pandemię otyłości i chorób cywilizacyjnych – czy powrócimy do starych odmian zbóż, znanych od kilku tysięcy lat?
Rolnictwo na rozdrożu
Dzisiejsze rolnictwo stanęło na rozdrożu. Tak naprawdę w tej chwili jest ono tak różnorodne, że nie wiadomo, który z tych kierunków będzie za kilka lat dominującym.
- Jedni nawołują do intensyfikacji produkcji i zwiększenia wydajności, inni są zwolennikami stosowania upraw roślin transgenicznych (GMO), industrializacji, całkowitej mechanizacji, jeszcze inni argumentują za globalizacją rynku, korporacyjnością, wolnym rynkiem. Inni promują produkcję zrównoważoną, ekstensywną, opartą na ekologicznych podstawach. Dla wielu ważne jest gospodarowanie lokalne i rodzinne. Inni wskazują na ważną rolę państwa, które według nich powinno pełnić rolę opiekuńczą i regulującą – czytamy w materiale Kujawsko-Pomorskie Ośrodka Doradztwa Rolniczego
Zatem jak to będzie dalej…? Jakie jest twoje zdanie?
Ty też możesz być redaktorem cyklu
O czym chciałbyś przeczytać w tym cyklu artykułów? A może chcesz podzielić się Twoimi wspomnieniami dawnego rolnictwa? Napisz wiadomość: [email protected]
Masz pytania lub wątpliwości dotyczące tego artykułu?
Napisz wiadomość: [email protected]
Czekamy na kontakt z Tobą, Twój głos jest dla nas ważny.
W artykule wykorzystano m.in. materiały z portali ekologiczny poradnik księżycowy, Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR-PIB
