Rolnictwo na rozdrożu. Stare odmiany zbóż wrócą do łask?

Newsy 11 grudnia 2022 12:26 Marcin Bartczak Aktualizacja: 11 grudnia 2022 14:21

W jednym z pierwszych artykułów z naszego cyklu „niedzieli z historią rolnictwa” pisaliśmy o początkach rolnictwa, kiedy to na ziemiach polskich kopieniactwo było głównym systemem uprawy roli. Dzisiaj przyjrzymy się zbożom, które wtedy uprawiano.

Spis treści:

W jednym z pierwszych artykułów z naszego cyklu „niedzieli z historią rolnictwa” pisaliśmy o początkach rolnictwa, kiedy to na ziemiach polskich kopieniactwo było głównym systemem uprawy roli (o kopieniactwie przeczytasz tutaj). Dzisiaj przyjrzymy się zbożom, które wtedy uprawiano.

Zboża wieki temu

Początki rolnictwa to uprawa przede wszystkim pszenicy, jęczmienia, prosa i żyta. W odmianach pszenicy królował orkisz, płaskurka i samopsza. Przyjrzyjmy się dzisiaj tej historii, bo jak życie pokazuje, coraz częściej wracamy do korzeni. Czy tak będzie również ze starymi odmianami zbóż?

Pochodzenie zbóż

Uprawiane w Polsce gatunki zbóż nie są gatunkami rodzimymi – przywędrowały one do nas z innych regionów geograficznych, głównie z Azji. Pszenica, żyto, owies czy jęczmień tak bardzo zakorzeniły się w polskiej kulturze rolnej, że uważamy je jako „swoje”. Jednak nie wszystkie zboża pochodzą z Azji - wyjątkiem jest chociażby uprawiana u nas od niedawna na większą skalę pochodząca z Meksyku – kukurydza.

Pszenica, historyczna królowa zbóż

Pszenica zajmowała w kulturze ludowej szczególne miejsce, ponieważ uważano ją z jednej strony jako zboże “chlebowe”. Z mąki pszenicznej, białej, wypiekano świąteczne chleby, bułki i ciasta – lepsze niż jedzone na co dzień pieczywo żytnie, owsiane czy też jęczmienne. Z drugiej strony pszenicę uważano za bardzo ważne zboże z powodu powiązania ją ze sferą sacrum i stawianiem w opozycji do chwastów jako siły diabelskiej.

- Pan Bóg pszenicę mnoży, a diabeł kąkol sporzy – brzmi ludowe przysłowie

Z pszenicy wypiekało się także hostię i opłatek, co było wówczas szczególnym zbożowym wyróżnieniem. W dawnej tradycji weselny kołacz i wigilijną kutię przyrządzano koniecznie tylko z mąki pszennej. Miejsca ważne, choć nieco mniej od pszenicy, przypadały także żytu, owsu i jęczmieniowi, jako tym, których używano do wypieków powszednich i produkcji alkoholu.

Jak wtedy wyglądały plony zbóż

Średnie plony w Europie w XV-XVI w. wynosiły 3-4 ziarna z jednego wysianego. W późniejszych wiekach na zachodzie Europy plony wzrastały szybciej i w XVIII w. wynosiły już 6-7 ziaren, podczas gdy we wschodniej Europie 4-5 z jednego wysianego.

Dlaczego stare odmiany zbóż mogą powrócić na dzisiejszy rynek

Biorąc pod uwagę chociażby pszenicę, dzisiejsze uprawy są tak intensywne, że coraz więcej osób skarży się na nietolerancję glutenu, m.in. przez co rezygnuje się z jej spożywania. Jest to dość ryzykowna teza, że intensyfikacja upraw powoduje np. wspomnianą nietolerancję – jednak jakkolwiek na to nie patrzeć, intensyfikacja nie jest najlepszym rozwiązaniem. Wielu dietetyków uważa, że zdrową alternatywą dla produktów pszennych jest spożywanie zbóż ze starych, nieprzetworzonych odmian. Do tego należałoby dodać jeszcze pochodzenie upraw z gospodarstw ekologicznych, bez chemii i wszystkich środków stosowanych w konwencjonalnej uprawie i przetwórstwie.

Zatem czy historia znów wygra z teraźniejszością?

W produktach zbożowych współcześnie dominują pszenica zwyczajna, żyto, pszenżyto, jęczmień, gryka czy owies, ale – ze względu na pandemię otyłości i chorób cywilizacyjnych – czy powrócimy do starych odmian zbóż, znanych od kilku tysięcy lat?