Eksploatacja maszyn rolniczych
Niezawodność i długowieczność maszyn zależy od warunków eksploatacji, a więc od właściwego użytkowania, przechowywania i obsługi technicznej.
Mogłoby się wydawać, że technologia przewidziała wszelkim zagrożeniom, na jakie narażona jest maszyna przeznaczona do prac w rolnictwie, jednak niezależnie od stopnia zautomatyzowania sprzęt wymaga bardzo dokładnej znajomości jego budowy, regulacji oraz zastosowania. W każdym procesie eksploatacji maszyn i urządzeń mamy do czynienia z kilkoma etapami. Pierwszy to zawsze okres docierania.
Pomimo że wielu producentów próbuje skrócić ten okres (stosując wstępne docieranie na etapie montażu fabrycznego), to każda maszyna po zakupie musi być przygotowana do ekstremalnie trudnych warunków, jakie może napotkać w trakcie użytkowania. To od pierwszych godzin pracy zależy normalna eksploatacja (okres bezawaryjnej pracy przy maksymalnym wykorzystaniu możliwości danego urządzenia). W praktyce mamy do czynienia z dwoma rodzajami zużycia maszyn. Pierwszy z nich charakteryzuje się stopniowym ubytkiem materiału z powierzchni współpracujących elementów (występuje z reguły przy tarciu ślizgowym), drugi - uwidacznia się brakiem istotnych objawów, po czym wskutek zmiennych naprężeń następuje stan zmęczenia materiału i bardzo szybki jego ubytek (zużycie dynamiczne).
Zużycie prowadzi do zmiany wymiarów i jakości powierzchni części maszyn, w wyniku tych procesów następuje wzrost luzów (prowadzi to do obniżenia sprawności, wzrostu temperatury pracy, pogorszenia smarowania). Efektem tego jest stan zużycia granicznego, po którym zespoły maszyn przestają prawidłowo funkcjonować. W okresie docierania mogą ulec uszkodzeniu elementy o niskiej niezawodności (ujawniają się wady materiałowe ukryte, błędy konstrukcyjne, montażowe, oraz niedopatrzenia kontroli), natomiast po tym czasie występują głównie uszkodzenia spowodowane przez czynniki losowe, np. nagłe przeciążenie. Uszkodzenia takie minimalizujemy przez branie pod uwagę w obliczeniach i projektowaniu granicznie ciężkich warunków eksploatacji, prowadzi to jednak do zbyt dużych ciężarów własnych maszyn.
Zwiększenie intensywności uszkodzeń spowodowane jest procesami zużyciowo-starzeniowymi (których nie da się zatrzymać, można tylko zminimalizować ich skutki). W elementach maszyn i urządzeń długo eksploatowanych zachodzą nieodwracalne zmiany fizyczne i chemiczne, zmniejszające ich wytrzymałość, na skutek zużycia warstwy wierzchniej elementów współpracujących powiększają się luzy, a osłabione części ulegają deformacjom. Jeżeli obciążenia przekroczą wartości dopuszczalne, mogą spowodować uszkodzenie maszyny. Przyczyną uszkodzenia może być również starzenie lub zmęczenie materiału, wytworzone elementy mogą mieć pewne usterki i obniżoną wytrzymałość (na skutek wad materiałowych, błędów pracowniczych, niedopracowania konstrukcji, niewłaściwej technologii, przeoczeń kontroli), niestety większość usterek spowodowanych wymienionymi czynnikami może się ujawnić dopiero w złożonych warunkach eksploatacyjnych, w krytycznej kombinacji czynników obciążających.
W czasie normalnego użytkowania elementy maszyn ulegają zużyciu i starzeniu, konieczna jest okresowa wymiana płynów eksploatacyjnych, zabezpieczenie powłok ochronnych, wszystkie te czynności określamy jako obsługę techniczną (której podstawowym zadaniem jest zapobieganie pogarszaniu się właściwości użytkowych maszyn, urządzeń i ciągników oraz przygotowanie ich do bezawaryjnej pracy). Rolnictwo charakteryzuje się dużą sezonowością wykorzystywania poszczególnych maszyn i urządzeń, dlatego w praktyce użytkowania stosuje się obsługę codzienną (czyszczenie, mycie, smarowanie i uzupełnianie materiałów eksploatacyjnych oraz wykonanie czynności regulacyjnych i sprawdzających układy mające bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo operatora i otoczenia).
Po okresowym przechowywaniu maszyny należy przygotować do pracy w określonym terminie agrotechnicznym przez usunięcie środków ochrony czasowej, do punktów smarowniczych należy wprowadzić smary, zakładamy paski klinowe, montujemy akumulatory, zakładamy listwy nożowe oraz pozostałe wyposażenie. Po wykonaniu tych czynności przeprowadzamy próbę pracy maszyny! Wymienione czynności noszą nazwę obsługi przedkampanijnej. W przypadku maszyn pracujących sezonowo stan techniczny oraz gotowość do pracy tego sprzętu uzależniona jest w dużym stopniu od jakości przeprowadzonej obsługi pokompanijnej oraz sposobu przechowywania.
Po zakończonej kampanii maszyna musi być dobrze oczyszczona i umyta (trzeba pamiętać, że większość maszyn pracuje w środowisku aktywnym chemicznie gdzie elementy robocze narażone są na intensywne zużycie ścierne części roboczych na skutek ich tarcia o glebę i na oddziaływanie korozyjne środowiska aktywnego chemicznie oraz przedostawanie się cząstek gleby między połączenia elementów i uderzanie części roboczych o kamienie).
Po umyciu uzupełniamy wszystkie ubytki powierzchni lakierniczych (pomimo stosowania najnowocześniejszych technologii przygotowania i nakładania powłok malarskich dochodzi do ich uszkodzenia w czasie eksploatacji), na powierzchnie robocze (szczególnie elementy pracujące w glebie) nakładamy środki ochrony czasowej (nie wykorzystujemy do tego celu przepalonych olejów silnikowych lub przekładniowych!), wymieniamy też oleje i smary. Maszyny z kołami ogumionymi powinny być umieszczane na podporach (w oponach należy zmniejszyć ciśnienie o 30 - 50%), niektóre elementy maszyn (listwy nożowe, pasy napędowe oraz części wrażliwe na warunki atmosferyczne powinny być przechowywane w magazynie).
Maszyny o najbardziej zaawansowanych konstrukcjach powinny być przechowywane w zamkniętych garażach, w przypadku ich braku sprzęt najwartościowszy gromadzimy na utwardzonym podłożu, pod zadaszonymi wiatami. Dobrym zwyczajem jest przechowywanie danej maszyny zawsze w tym samym miejscu, co pomaga w wykrywaniu przecieków płynów eksploatacyjnych. W niektórych gospodarstwach miejsce do przechowywania maszyny przygotowuje się jeszcze przed jej zakupem! W przypadku ciągników rolniczych obsługę techniczną przeprowadzamy według cyklu przeglądów planowo-zapobiegawczych.
Obecnie przebiegi zużycia zależą od warunków, w jakich pracuje maszyna, dlatego sztywne trzymanie się cykli planowo-zapobiegawczych może powodować wystąpienie strat ekonomicznych (dlatego proponowane okresy należy przyjmować elastycznie, w zależności od stanu technicznego maszyny, wykorzystując nowoczesne metody diagnostyczne). Należy pamiętać, że zużycie części prowadzi do obniżenia jakości wykonywanych procesów roboczych, pogorszenia pracy innych mechanizmów maszyny, znaczne zwiększenie oporów, co powoduje zwiększenie zapotrzebowania siły pociągowej, a w efekcie tego następuje zwiększenie kosztów wykonywanego zabiegu!
Dlatego bardzo ważną rzeczą przed rozpoczęciem użytkowania sprzętu jest zapoznanie się ze szczegółowymi warunkami technicznymi i eksploatacyjnymi, które zawarte są w instrukcji obsługi danej maszyny lub urządzenia. Nowoczesna technologia wymaga od każdego użytkownika świadomego eksploatowania sprzętu!
