Czego nie wolno rolnikowi?
Rolników gospodarujących na obszarach Natura 2000 mogą obowiązywać wymogi, od których zależeć będzie wysokość otrzymywanych płatności – bezpośrednich i innych, np. rolnośrodowiskowych.
Na tych terenach ochrona polega na utrzymaniu, a tam, gdzie to konieczne, odtwarzaniu stanu chronionych gatunków i siedlisk. Ich kondycja nie może się pogorszyć. W Polsce obszary Natura 2000 zajmują blisko 20% powierzchni kraju, z czego około 1/3 to tereny rolnicze. Unia Europejska nie określa organizacyjnych rozwiązań co do sposobów zarządzania Naturą 2000, ale chce egzekwować rezultaty podjętych działań zabezpieczających. W Polsce opracowano 10-letnie plany zadań ochronnych (PZO). Taki dokument, oprócz racji przyrodniczych, musi też uwzględniać konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Wiąże się to często z potrzebą uaktualniania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, jak i dużym problemem w uzyskaniu niezbędnej akceptacji społecznej (projekty PZO, zgodnie z wymogami prawa, podlegają konsultacjom społecznym). W województwie wielkopolskim Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu ustanowił dotychczas około 8 PZO.
Dla obszarów Natura 2000, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego lub jego części, działania ochronne określone w PZO podzielono na: obligatoryjne i fakultatywne. W tym pierwszym przypadku zakazano niszczyć siedliska poprzez zaoranie czy zalesienie, ekstensywnie użytkować kośne, kośno-pastwiskowe lub pastwiskowe Tereny Użytki Zielone oraz zabroniono: podsiewania, wałowania, zabudowy i zmiany sposobu nawożenia, zmiany stosunków wodnych. To, czy działania obligatoryjne są realizowane, podlega sprawdzeniu podczas kontroli wymogów wzajemnej zgodności (cross-compliance), przez Agencje Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Jeżeli gospodarstwo lub jego część położone jest na obszarze Natura 2000 i jest dla tego obszaru opracowany PZO, rolnik zobowiązany jest zapoznać się z zakresem działań obligatoryjnych dla danego obszaru i sprawdzić, czy są one przestrzegane na terenie jego gospodarstwa. Zmiany w wymogach obligatoryjnych, wynikające ze zmieniających się przepisów, ogłaszane są w Monitorze Polskim w formie Obwieszczenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Natomiast działania fakultatywne to dodatkowe czynności – dobrane indywidualnie dla danego obszaru Natura 2000. Nie należą one do wymogów wzajemnej zgodności i dotyczą czynności wymagających od rolników zmiany sposobu gospodarowania albo wykonania dodatkowych zadań zapisanych w PZO. Zazwyczaj wiąże się to z dodatkowymi kosztami ponoszonymi przez rolnika. W ramach tego działania rolnik może: wykaszać trzcinowiska w celu ich odmłodzenia (wykoszoną trzcinę trzeba wywieźć poza teren objęty zabiegiem, a jednorazowo można wykosić maksymalnie połowę trzcinowiska na każdej działce) oraz kosić turzycowiska corocznie, w terminie po 1 sierpnia, do 20% powierzchni działki. Raz na 5 lat dopuszcza się koszenie całości turzycowiska. Uzyskaną w ten sposób biomasę należy wywieźć lub złożyć w stogi.
