Odpowiedni mikroklimat, czyli nie tylko świeże powietrze w oborze

Źródło: Marcin Bartczak

Współczesna hodowla zwierząt obejmuje swoim zasiegiem wiele aspektów mających sprawić, że zwierzęta są traktowane z należytym dla nich szacunkiem, stwarza się im dobre warunki i otacza opieką. Jednym z tych aspektów jest zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu.

Na dobrostan zwierząt inwentarskich składa się wiele składowych, do których zalicza się przede wszystkim:

- mikroklimat

- zapewnienie odpowiednio zbilansowanej paszy

- opiekę weterynaryjno-zootechniczną

- budynki inwentarskie wraz z technicznym wyposażeniem

- zapewnienie odpowiednich warunków psychofizycznych zwierzętom.

Mikroklimat to zespół czynników i warunków klimatyczno-pogodowych, występujących na danym terenie lub w budynku i kontrolowanych przez człowieka. W tym przypadku rozumiemy, że będą to takie czynniki jak: temperatura i wilgotność powietrza,  jego skład i prędkość w pomieszczeniu inwentarskim, poziom hałasu i natężenie oświetlenia.

W kwestii mikroklimatu przede wszystkim należy zwrócić uwagę na wilgotność i prędkość powietrza w obszarach bytowania zwierząt. Generalnie rzecz biorąc, bydło mleczne jest gatunkiem zwierząt dosyć odpornym na niskie temperatury, ale za to jest bardzo wrażliwe na lokalne przeciągi - szczególnie przy niskiej temperaturze i dużej wilgotności powietrza. Bardzo ważnym zagadnieniem jest tu wentylacja – czyli zabieg polegający na usunięciu zużytego powietrza i zastąpieniu go świeżym. Rozróżnia się wentylację naturalną (grawitacyjną) i wymuszoną (mechaniczną), czyli z wykorzystaniem wentylatorów. Zazwyczaj jednak w oborach stosuje się wentylację naturalną z zastosowaniem kurtyn w ścianach lub szczeliny kalenicowej. Jednak w okresach letnich, kiedy występuje niebezpieczeństwo wysokich temperatur, zaleca się stosowanie dodatkowo tzw. mieszaczy powietrza i wentylatorów osiowych chroniących m.in. przed występowaniem tzw. stresu cieplnego. Za objaw stresu cieplnego uważa się już dyszenie zwierząt (ponad 60 oddechów na minutę),  szukanie cienia, duże spożycie wody, ospałość oraz ślinienie się. Przy wilgotności wynoszącej 80% proces parowania z powierzchni ciała jest bardzo utrudniony, a pomóc w tym może dostarczenie większej ilości suchej i czystej ściółki. Także w sytuacji poniżej 50% zwierzęta odczuwają dokuczliwy dyskomfort. Wiadomo, że u krów narażonych na stres cieplny obniżeniu ulega poziom progesteronu i estradiolu we krwi, w efekcie czas trwania rui skraca się nawet poniżej 8 godzin. Należy także zaznaczyć, że wysokie temperatury wpływają również bardzo negatywnie na rozród. Stres cieplny w znaczący sposób zmniejsza przepływ krwi w macicy, skraca okres rui, pogarsza jakość komórek jajowych oraz zaburza prawidłowy rozwój zarodków.

Dlatego hodowca nie może dopuścić do takich sytuacji. W tabeli nr 1 i 2 przedstawiono orientacyjne warunki najkorzystniejsze dla bydła mlecznego z uwagi również na wiek.

Tabela 1 Wymagane ilości świeżego powietrza w oborze

[Źródło: Poradnik IBMER]

Tabela 2 Najważniejsze czynniki kształtujące mikroklimat w oborze i jego parametry

Bardzo ważną kwestią w kwestii dobrostanu zwierząt, a szczególnie młodzieży, jest dostęp do światła dziennego słonecznego. Dlatego w ramach dobrych praktyk zaleca się, aby w przypadku chowu wolnostanowiskowego krowy miały możliwość opuszczania budynku inwentarskiego na tak zwany okólnik przylegający do budynku. Spełnia on kilka warunków. Nie tylko dostarcza zwierzętom ruchu, co poprawia ich kondycję fizyczną, ale również daje możliwość korzystania ze słonecznych kąpieli. Na uwagę również zasługuje fakt, że promieniowanie słoneczne naturalne stymuluje i pobudza warstwę podskórną zwierząt do produkowania i syntetyzowania witaminy D. Ma to szczególne znaczenie dla osobników młodych, rozwijających się i przybierających na masie, u których organizm dopiero podlega rozrostowi i budowie. Ponadto tego typu rozwiązanie techniczne w postaci okólnika daje możliwość większej asymilacji poszczególnych osobników z innymi zwierzętami w stadzie oraz bezpośredni kontakt z przyrodą, jeśli na takim okólniku znajdują się drzewa, krzewy i trawa. Ekspozycja zwierząt na długotrwałe działanie promieni słonecznych zmniejsza ryzyko wystąpienia niekorzystnych stanów psychicznych takich, jak: ospałość, senność, zmniejszenie aktywności życiowej i zainteresowania otoczeniem. Opierając się na wytycznych, powierzchnia świetlików umieszczonych w dachu obory powinna stanowić 3-5% powierzchni podłogi, natomiast otwory okienne i wszelkie inne świetliki umieszczone w ścianach budynku powinny stanowić 5-10% powierzchni podłogi. Aktem prawnym szczegółowo traktującym ten fakt jest Dyrektywa 80/778EEC dotycząca prawidłowego oświetlenia i wentylowania dojarń i pomieszczeń do przechowywania mleka.   Oświetlenie w pomieszczeniu dla krów powinno zawierać się w przedziale 200-300 lux. Promieniowanie słoneczne nie tylko doprowadza do budynków inwentarskich światło widzialne, ale również w okresie niskich temperatur może  kilka stopni dogrzać lokalnie obszar legowiskowy za sprawą promieniowania podczerwonego. Natomiast promieniowanie ultrafioletowe - które stanowi jedną z części całego widma słonecznego skutecznie eliminuje szereg drobnoustrojów, szczególnie rozwijających się na powierzchni skóry.

Z kolei wpływ hałasu i jego stopień szkodliwości przede wszystkim zależy od jego natężenia, widma częstotliwości i czasu działania. Faktem jest, że do dziś jak na razie nie znane są graniczne wartości poziomu hałasu wytrzymywane przez bydło. Ciekawostką niech będzie, że bydło nie potrafi lokalizować źródła dźwięków. Dlatego w przypadku nagłych, niespodziewanych i hałaśliwych odgłosów – krowy reagują nerwowo. Jednak dobrą praktyką jest, aby w oborze i pomieszczeniach jej przyległych urządzenia generujące hałas i dokuczliwe dźwięki – takie jak agregat próżniowy, agregat chłodniczy przy schładzarce mleka, wentylatory, urządzenia do przygotowywania pasz – m.in. gniotowniki, śrutowniki umieszczać i projektować jak najdalej od przebywania zwierząt.

dr hab. inż. Robert Szulc