Masaż oraz mycie wymienia i strzyków ułatwiają też oddawanie mleka
Masaż, mycie wymienia i strzyków nie tylko poprawiają higienę, ale też poprzez bodźce pobudzają wydzielanie oksytocyny z przysadki mózgowej i tym samym ułatwiają oddawanie mleka.
Spis treści:
Hodowla bydła mlecznego wymaga od hodowców sporej wiedzy i zaangażowania. Dotyczy to między innymi umiejętności zapewnienia właściwie zbilansowanej paszy i w odpowiedniej ilości oraz jakości. Ponadto bardzo wysokie wymagania stawiane są urządzeniom udojowym - głównie chodzi o parametry techniczne dojarni, takie jak na przykład podciśnienie, nieszczelności rurociągu powietrznego lub dokładność mycia instalacji i działania myjni. Jednak szczególną uwagę zwraca się przede wszystkim na opiekę zootechniczno-weterynaryjną. W poniższym artykule przedstawiono zagadnienia związane z pielęgnacją strzyków i wymion.
Na jakość i ilość pozyskiwanego surowca - jakim jest mleko, ale też na zdrowie i kondycję zwierząt, mają wpływ głównie trzy podstawowe czynniki. Zalicza się do nich: cechy genetyczne krów, technika, czynnik antropologiczny - człowiek.
Jako wpływ cech genetycznych rozumie się tu przede wszystkim podatność na choroby, mleczność, szybkość oddawania mleka. Czynniki wynikające z bezpośredniej działalności człowieka to szczególnie zapewnienie odpowiedniej bazy paszowej, utrzymanie mikroklimatu, stanu budynków inwentarskich, opieki weterynaryjnej. O jakości mleka świadczy liczba bakterii i komórek somatycznych w nim zawarta. Bakterie to jednokomórkowe organizmy rozwijające się zarówno w środowisku zewnętrznym, jak i w organizmie zwierząt. Mogą powodować zapalenie wymion, kwaśnienie mleka i szybsze psucie się wyrobów mleczarskich. Natomiast komórki somatyczne to elementy komórkowe, które pochodzą z organizmu krowy. Stanowią je przede wszystkim komórki zużytego nabłonka tkanki gruczołowej wymienia oraz leukocytów - białych ciałek krwi. Wzrost liczby komórek somatycznych zawartych w mleku świadczy o stanie zapalnym i może prowadzić do pogorszenia jakości mleka. Krowy generalnie są odporne na niskie temperatury, jednak z uwagi na fakt, iż wychodzą np. na okólnik zimą podczas mrozu - delikatna skóra strzyków i wymion może być narażona na niepotrzebne urazy i dyskomfort. Dotyczy to też sytuacji przed i po doju, kiedy należy odpowiednio zabezpieczyć kanał strzykowy.
Budowa wymienia
Mleko wydzielane jest przez gruczoł mlekowy, który umiejscowiony jest na brzusznej powierzchni tułowia zwierzęcia. Może on zajmować różne położenie i jednocześnie przyjmować różne kształty oraz wielkość. Gruczoł ten nazywamy wymieniem. Wymię krowy posiada symetryczną budowę, z tym że każda z tych połówek jeszcze jest podzielona na ćwiartki, a te pracują i działają niezależnie. Dlatego wyróżniamy cztery odrębne i niezależnie funkcjonujące fizjologicznie ćwiartki, a każda jest zakończona strzykiem. Strzyki posiadają różną długość, ale przeciętnie jest to ok. 6-8 cm i zakończone są otworem prowadzącym do wąskiego przewodu strzykowego. Przedłużeniem tego przewodu strzykowego jest zatoka mlekonośna. Każdy gruczoł mlekowy składa się z gęstej sieci zrazów i zrazików, tworzących gąbczasty, pęcherzykowo-rurkowy miąższ gruczołowy zakończony pęcherzykami. Z kolei pęcherzyki są wyścielone warstwą komórek mlekotwórczych, tworzących nabłonek mlekotwórczy. Wspomniany wcześniej kanał strzykowy, jeśli jest otwarty po zakończonym doju, stanowi bardzo dobrą drogę do wnikania drobnoustrojów.
Mastitis
Chcąc mówić o profilaktyce i leczeniu strzyków oraz wymion i dbałości o ich stan, warto wspomnieć o najczęstszych schorzeniach i przyczynach ich wywołujących. Jedną z najbardziej kosztownych chorób u krów, spędzających sen z powiek hodowcom, jest mastitis - zapalenie gruczołu mlekowego. Znanych jest wiele przyczyn mogących wywołać to schorzenie. Jest to zaburzenie czynnościowe gruczołu mlekowego przebiegające pod wpływem drobnoustrojów, które przedostały się do organizmu. Zdaniem Z. M. Kowalskiego [Katedra Żywienia Zwierząt, UR Kraków] jest to przewlekły, utajony lub ostry stan zapalny gruczołu mlekowego zwierząt. Powoduje różnorodne zmiany jakościowe w mleku, przede wszystkim obniżające jego przydatność technologiczną.
Najbardziej zdecydowane zmiany to wzrost liczby komórek somatycznych (leukocytów, erytrocytów, całych lub zniszczonych komórek nabłonka pęcherzyków, przewodów i zatok mlecznych), których ilość w 1 cm sześc. mleka normalnego nie przekracza 500 tys., a w stanie ostrego zapalenia wymienia wynosić może nawet kilkadziesiąt milionów. W mleku mastitisowym wzrasta też udział (z 20 do 80%) leukocytów w ogólnej liczbie komórek somatycznych. Drugą grupę zmian w mleku stanowi wzrost stężenia jonów chlorkowych. Normalne mleko zawiera do 0,15% chloru. Występuje on w postaci chlorków: potasowego, sodowego i wapniowego. Sole te, głównie chlorek sodowy, stanowią wraz z laktozą o ciśnieniu osmotycznym mleka.
Do najważniejszych bakterii chorobotwórczych zalicza się m.in.:
- Staphylococcus - gronkowiec występujący na powierzchni ciała i na błonach śluzowych ludzi oraz zwierząt, mogący bytować zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz wymienia, najczęściej jednak w zewnętrznych ranach strzyków i uszkodzonych kanałach strzykowych
- Streptococcus agalactiae - paciorkowiec, mimo że bytujący na gumach strzykowych i rękach dojarza, nie może jednak długo przetrwać poza środowiskiem wymienia
- Streptococcus dysgalactiae - paciorkowiec rozmnażający się i bytujący poza wymieniem, na skórze strzyków i sierści
- Escherichia Coli - występująca w wodzie, ściółce, oborniku, jest przyczyną około 15-20% przypadków mastitis.
Trzeba wiedzieć, że zalegające i niewydojone do końca z wymienia mleko też jest główną przyczyną rozwoju drobnoustrojów, prowadząc do mastitis. Zbyt wysokie temperatury, powodujące stres cieplny, mogą również być czynnikiem przyspieszającym pojawienie się zapalenia wymienia i problemów z sekrecją mleka.
Dlatego też działaniem profilaktycznym dla zdrowia wymienia jest prawidłowe przygotowanie krowy do doju - czyli masaż i mycie wymienia oraz strzyków. Masaż, mycie wymienia i strzyków nie tylko poprawiają higienę, ale też poprzez bodźce pobudzają wydzielanie oksytocyny z przysadki mózgowej i tym samym ułatwiają oddawanie mleka. Taka stymulacja powinna być wykonana przez około 0,5-1 min czystą, ciepłą szmatką lub podobnym materiałem zwilżonym wodą. Może być czasami też z dodatkiem płynu dezynfekującego. Pamiętać należy, aby dla zachowania higieny - poprzez nieprzenoszenie bakterii z jednej krowy na inną - stosować dla każdej krowy oddzielne ściereczki. Ważnym elementem jest osuszanie każdego strzyka. Rozpoczęcie właściwego doju zanim krowa nabierze pełnej gotowości do szybkiego oddania mleka oraz wykonywanie tzw. „pustodoju” może prowadzić do zapalenia wymienia.
Pielęgnacja wymienia
Obecnie na rynku można znaleźć mnóstwo preparatów i środków - zarówno profilaktycznych, jak i pielęgnacyjnych, pozwalających rolnikom, na zapewnienie zwierzętom większego komfortu i bezpieczeństwa w trudnych warunkach atmosferycznych.
Bardzo popularne ze względu na swoją skuteczność jest stosowanie kąpieli strzyków tuż przed rozpoczęciem doju poprzez wykorzystanie biopiany. To ułatwia odrywanie się brudu od powierzchni skóry strzyków, a jednocześnie nie stanowi żadnego niebezpieczeństwa dla mleka i ludzi.
Wartym polecenia jest tu Trionet™ - czyli skoncentrowany środek czyszczący, ale łagodny dla skóry rąk dojarza. Jednak, co ważne, ulega biodegradacji. Można nim też nasączać ręczniki i ściereczki celem dezynfekcji strzyków i wymion.
Bardzo cenionym preparatem przez hodowców jest biopiana Biofoam Plus. Jest to gęsta, doskonałej jakości piana łatwo usuwająca wszelkie zanieczyszczenia z powierzchni strzyka. Skóra strzyków staje się miękka i elastyczniejsza, a to utrudnia pękanie skóry i wnikanie bakterii.
Preparat Valiant Foam-Ultra jest to produkt do pielęgnacji wymion przed dojem. Jego działanie pieniące czyści skuteczniej niż płyn, zapewniając najwyższy standard oczyszczania wstępnego. Valiant Foam-Ultra to środek do higieny przedudojowej stworzony specjalnie do dezynfekcji strzyków. Dzięki formule aktywnej piany jest znacznie bardziej efektywny w działaniu niż środki płynne. Powstająca piana z mnóstwem pęcherzyków poprzez trzystopniowe działanie powoduje, że strzyki są czyste, elastyczne i gotowe do doju. Valiant Foam-Ultra to produkt warty polecenia do dezynfekcji i czyszczenia strzyków jeszcze przed dojem.
[Źródło: Valiant™ - Teat dip for dairy cows - ABS Polska (absglobal.com)]
Natomiast po zakończonym doju niezbędne jest absolutnie przeprowadzenie dezynfekcji. Dobrym rozwiązaniem jest Dipal Koncentrat - jodowy środek do dezynfekcji strzyków po doju na bazie jodu, wykazujący bardzo wysoką skuteczność biobójczą (właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze) oraz dobre właściwości pielęgnujące. Przeznaczony do stosowania poprzez zanurzanie lub spryskiwanie strzyków. Preparat Iobac 5000, zawierający 5000 ppm jodu, jest środkiem łączącym w sobie wysokie właściwości biobójcze oraz pielęgnacyjne. Zawartość 10% substancji zmiękczających zapewnia optymalne utrzymanie skóry strzyków w stanie elastycznym. Tego typu preparaty można stosować zarówno do kąpieli, jak i spryskiwania strzyków. [Źródło: DeLaval]
Każdy hodowca wie, że w wyniku doju strzyk może się wydłużyć nawet o 50%, co powoduje naciągnięcie jego skóry. Żeby nie dopuścić do pękania skóry i wnikania brudu oraz bakterii, poleca się smarowanie strzyków specjalnymi preparatami i kremami. Bardzo dobrym preparatem jest zimowy dipping na bazie chlorheksydyny do przeprowadzania dezynfekcji strzyków po zakończonym doju. Ze względu na to, że zawiera glicerynę, lanolinę oraz algi morskie i olej kokosowy, bardzo skutecznie pielęgnuje i nawilża skórę strzyków. Jego dodatkową cechą jest fakt, że posiada bardzo silne działanie wirusobójcze i bakteriobójcze. [Źródło: GALVET]
Szczególnie w okresie zimowym, kiedy wilgotność powietrza i niskie temperatury mogą spowodować mikrourazy na nieosłoniętym wymieniu i strzykach, należy regularnie zadbać o zabezpieczenie tego jakże ważnego narządu. Dużo uwagi należy zwrócić na to, aby po zakończonym doju z wykorzystaniem ręczników przeprowadzić ich pranie - chyba że są to ręczniki jednorazowe.
Kolejnym preparatem godnym polecenia jest Hama Melkfett z wyciągiem z nagietka. Jest to natłuszczający krem do codziennej pielęgnacji oraz odkażania wymion i strzyków, wspierający ich zdrowotność i poprawiający jakość mleka. Dzięki zawartości naturalnych olejków, krem ten pozostaje szczególnie przyjazny dla skóry i tkanki wymion. Hama Melkfett nadaje się do pielęgnacji strzyków zarówno po doju mechanicznym, jak i ręcznym - chociaż co prawda już o doju ręcznym będzie się czytać w książkach historycznych, to jednak takie preparaty znajdują się na rynku również. Bardzo dobrą zaletą jest fakt, iż nie zawiera on wody, dodatkowo chroniąc skórę wymion przed nadmiernym wysuszaniem, a jednocześnie znacznie natłuszcza i jest zabezpieczeniem przed chłodem, wiatrem oraz innymi niepożądanymi warunkami atmosferycznymi. Rolnicy chwalą go za to, że doskonale przyspiesza gojenie się ran. [Źródło: ROLNET]
Środkiem rozgrzewającym i również łagodzącym stany zapalne jest Capsigel - poprawiający ukrwienie wymion i w sposób bardzo skuteczny prowadzący do przyspieszenia gojenia się ran. Jego skuteczność wynika z tego, że Capsigel to kompozycja naturalnych, skoncentrowanych składników. Szczególnie mowa tu o ekstrakcie z chilli, co skutecznie pobudza krążenie krwi i zapewnia intensywne uczucie ciepła oraz wpływa na łagodzenie stanów zapalnych. Natomiast ciekawostką niech będzie, że z kolei ekstrakt z imbiru zapewnia długotrwały efekt rozgrzewający oraz dodatkowo posiada właściwości antywirusowe, natomiast cynamon działa przeciwbakteryjnie. Za to za odpowiednie nawilżenie strzyków jest odpowiedzialna znana od lat gliceryna.
