Brak wapnia u krów po porodzie. Jak zapobiegać?

Do produkcji jednego litra mleka krowa potrzebuje około 1,2–1,5 grama wapnia, ale na początku laktacji nie ma możliwości dostarczenia takiej ilości tego składnika wraz z dawką pokarmową. Potrzebny wapń jest wówczas częściowo uzyskiwany z rezerw, jakie znajdują się w organizmie krowy. Wystąpienie hipokalcemii w okresie okołoporodowym jest skutkiem błędów w żywieniu, które polegały na nieprawidłowych proporcjach stosowanych składników mineralnych w dawce w okresie zasuszania. Problemy z gospodarką wapnia stwierdza się też często u krów, które są nadmiernie otłuszczonych, czyli takich gdzie kondycja (BCS) jest większa niż 3,25.

Hipokalcemia objawia się przede wszystkim poprzez obniżenie się koncentracji wapnia we krwi w pierwszej dobie po wycieleniu i stwierdzana jest w źle zarządzanych stadach nawet u ponad połowy krów wieloródek oraz u ok 10-15 proc. pierwiastek. W jednej z prac badawczych, gdzie analizowano blisko 1500 krów rasy hf utrzymywanych w różnych stadach o dobrym statusie zdrowotnym i prawidłowo zarządzanych, stwierdzono kliniczną hipokalcemię w pierwszej laktacji u 1% krów, w drugiej laktacji u 4%, w trzeciej laktacji u 7%, a w czwartej laktacji u 10%.

Jak zaobserwować brak wapnia po porodzie?

Około 5% krów po porodzie dotyka kliniczna hipokalcemia, co objawia się dość skrajnie, bo krowy są albo nadmiernie pobudzone, albo ospałe. Dochodzić może również do wystąpienia porażenie poporodowe (zaleganie). Jeśli nie podejmie się odpowiedniego leczenia, to blisko 70% chorujących krów w stadzie pada, za to śmiertelność wśród leczonych zwierząt jest nieporównywalnie niższa i może wynieść ok. 3%.

Obserwując zachowanie się zwierząt trzeba zwrócić uwagę, czy w stadzie są sztuki, które wyglądają na osłabione, kładą się na mostku lub na boku, zarzucają głowę na tułów, albo też przestały przeżuwać. Towarzyszące hipokalcemii zachowania to także długotrwałe leżenie (w niektórych przypadkach, krowy nie potrafią już wstawać) oraz utrata apetytu i pragnienia. Uszy i skóra u krów z deficytem wapnia stają się chłodne, a zwierzę robi się apatyczne, ma zaburzenia świadomości i może zapaść w śpiączkę. Jednak w pierwszej kolejności obserwuje się najpierw spadek produkcji mleka. U zwierząt z porażeniem poporodowym występują zaburzenia w oddawania kału i moczu. Niedobór wapnia w organizmie krowy przyczynia się do spadku apetytu, który prowadzi do pogłębienia się ujemnego bilansu energetycznego (przypomnę, że z uwagi na szybko rosnącą dzienną produkcję mleka krowa na początku laktacji jest zawsze w stanie deficytu energetycznego), a to powoduje zwiększoną mobilizację odłożonego tłuszczu. W efekcie taki stan prowadzi do pojawienia się ketozy oraz opóźnienia wystąpienia pierwszej rui, a także obniżenia skuteczności krycia.

Mało wapnia we krwi krów

Kiedy stężenie wapnia w surowicy krwi spadnie poniżej 1,9 mmol/litr (przypomnę, że optymalny poziom wapnia we krwi u krów w zasuszeniu to 2–2,5 mmol/litr), to występuje podkliniczna forma hipokalcemii, czyli nie ma wówczas charakterystycznych objawów, co w dużym stopniu utrudnia rozpoznanie problemu. Ten niski poziom wapnia we krwi prowadzi do zmniejszenia się kurczliwości mięśni, a to z kolei może być przyczyną do zatrzymania łożyska, opóźnienia inwolucji macicy oraz powodować jej stany zapalne. Obniżony poziom wapnia we krwi to również zagrożenie dla prawidłowej perystaltyki przedżołądków, czego efektem może być przemieszczenie trawieńca. Innym zagrożeniem są nie zaciskające się w pełni kanały strzykowe, a takie ich niedomknięcie ułatwia wnikanie różnych patogenów, mogących wywoływać stany zapalne gruczołu mlekowego.

Żywienie mineralne krów

Jedną z głównych metod zapobiegania występowaniu hipokalcemii jest wprowadzenie właściwego żywienia mineralnego w okresie przejściowym przed wycieleniem. W tym czasie profilaktyka powinna polegać na utrzymywaniu równowagi kationowo-anionowej (tzw. DCAD) na niskim lub ujemnym poziomie. DCAD to skrót od Dietary Cation-Anion Difference, czyli różnica kationowo-anionowa w żywieniu, stosowana w celu optymalizacji równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. DCAD oblicza się jako różnicę pomiędzy sumą kationów (jonów dodatnich) i anionów (jonów ujemnych) w dawce pokarmowej, wyrażoną w miliekwiwalentach (mEq) na kilogram suchej masy.

W przypadku kiedy dawka pokarmowa zawiera zbyt dużą ilość kationów potasu i sodu w stosunku do anionów chloru i siarki, dochodzi do metabolicznej alkalozy. W takiej sytuacji brak jest możliwości uruchomienia rezerw wapnia z kości u krów po wycieleniu. Chcąc temu zapobiec, wprowadza się do dawki pokarmowej na dwa tygodnie przed planowanym terminem wycielenia sole anionowe, które mają obniżać pH krwi oraz obniżyć współczynnik DCAD.

Sole anionowe i magnez po porodzie

Stosując bogate pasze w potas (np. kiszonkę z kukurydzy) zaleca się dodatek soli anionowych, który jest niezbędny w dawce zawierającej powyżej 1,5 proc. potasu, ponieważ niekorzystnie wpływa on na odkładanie wapnia i zaburza ten proces. Ryzyko wystąpienia hipokalcemii obniżają także doustne preparaty zawierające wapń i inne minerały, które podaje się na kilka godzin przed porodem lub po jego zakończeniu powtarzając zabieg po 6-12 godzinach.

Występowanie hipokalcemii jest również związane z nieodpowiednimi dawkami soli anionowych lub zbyt długim okresem ich stosowania. Warto też pamiętać o prawidłowym udziale w dawce magnezu, ponieważ jest to pierwiastek mający duże znaczenie w profilaktyce hipokalcemii. Zalecany dzienny udział magnezu to 0,45-0,55% w suchej masie dawki na krowę. Stosuje się go w postaci siarczanów lub chlorków, które mają być dobrze przyswajane.

Badać u krów mocz i krew 

Skuteczną metoda profilaktyki hipokalcemii jest również monitorowanie pH moczu krów. Wprowadzenie i utrzymanie żywienia dawkami o obniżonej wartości DCAD powoduje, że pH moczu powinno wynosić ok. 6,0–6,5. Badanie to wykonuje się raz w tygodniu, pobierając mocz od kilku krów w pierwszej dobie po wycieleniu, najlepiej 4-6 godzin po odpasie.

Pomocny jest również pomiar temperatury ciała zwierząt wykonywany od 1 do 5 doby po wycieleniu. Kiedy ta temperatura będzie poniżej 38,5°C, a u krowy zaobserwujemy szerokie źrenice, utrudnione wodzenie wzroku za światłem, zimne uszy i niechęć do podnoszenia się, wtedy potwierdza się wystąpienie hipokalcemii, poprzez zbadanie poziomu wapnia we krwi. Pobieranie takich prób można też wykonywać niezależnie, jako jeden z elementów monitorowania stanu zdrowia krów będących 12-24 godzin po wycieleniu.

Czytaj także: Niełatwy początek laktacji