Czy można dziś wyżyć z prowadzenia gospodarstwa? Z czego utrzymują się rolnicy?

Źródło: Canva

Ani dobrze, ani źle - tak swoją sytuację materialną ocenia dziś większość rolników.

A przynajmniej tak wynika z najnowszego badania pt. "Polska wieś i rolnictwo", które odnosi się do minionego, 2024 roku. Resort rolnictwa opublikował właśnie najnowszy raport.

Sytuacja materialna rolników. Z czego głównie uzyskują dochody?

Przypomnijmy: badanie "Polska wieś i rolnictwo" przeprowadzane jest cyklicznie od wielu lat.

Jego głównym celem jest ocena postaw oraz opinii rolników i mieszkańców wsi wobec dokonujących się przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich, jak również poznanie opinii rolników i mieszkańców wsi na temat działań państwa wobec rolnictwa i obszarów wiejskich oraz o instytucjach pracujących na ich rzecz.

Jak - według ankietowanych, którzy wzięli udział we wspomnianym badaniu - wygląda obecnie sytuacja materialna rolników? Przede wszystkim: z czego żyją?

Prawie wszyscy przepytywani rolnicy (98,6%) deklarują, że uzyskują na co dzień dochody zarówno z samego gospodarstwa rolnego jak i korzystają z dopłat bezpośrednich (91,4%). 

Jak z kolei wyglądają proporcje?

Dochody z gospodarstwa czy dopłaty? Sytuacja materialna rolników w minionym roku

Jak deklarują sami rolnicy, największe dochody - pochodzą z ich bezpośredniej pracy w gospodarstwie.

- Zdaniem rolników dochody z gospodarstwa rolnego stanowią średnio 63,2 proc. całkowitych dochodów ich gospodarstw domowych z ostatnich 12 miesięcy - czytamy we wspomnianym badaniu. 

Z kolei dochody z dopłat dla rolników to według nich ok. 17,6 proc. całkowitych dochodów, z jakich na co dzień się utrzymują.

Poza tym rolnicy wskazywali również inne, pozarolnicze źródła dochodów.

Najczęściej były to: praca najemna na pełen etat (17% wskazań) oraz emerytura lub renta (14,4% wskazań).

Przypomnijmy: jak pisaliśmy wcześniej, zgodnie z najnowszymi danymi GUS (obwieszczenie z 20 września 2024) – ustalony dochód z gospodarstwa rolnego - obowiązujący w roku akademickim 2024/2025 – wynosi 5.451 zł z 1 ha (w praktyce to przeciętny, według GUS, dochód z gospodarstwa za rok 2023).

Warto jednak od razu w tym miejscu zaznaczyć, że sprawa - odnośnie wspomnianych wyliczeń - wywołuje od dawna ogromne kontrowersje. Pisaliśmy o tym szerzej kilka miesięcy temu:

CZYTAJ WIĘCEJ: Jaki jest dochód polskiego rolnika z hektara? Ta kwota budzi kontrowersje

Czy można utrzymać siebie i rodzinę z gospodarstwa rolnego? Ogromny rozstrzał w zależności od hektarów

Zgodnie z wynikami badania, ponad połowa rolników (57,7%) deklaruje, że jest w stanie utrzymać siebie i rodzinę wyłącznie z gospodarstwa rolnego. Wskaźnik ten jest jednak ściśle związany z areałem i nie zależał od wieku respondenta.

Gdy przyjrzymy się sytuacji bliżej okazuje się, że jedynie 13,5% rolników zarządzających gospodarstwem do 4,9 ha deklaruje, że jest w stanie się z niego utrzymać, podczas gdy w przypadku największych gospodarstw, odsetek takich deklaracji wzrasta do 90,7%.

Warto dodać, że blisko jedna czwarta rolników (26,2%) biorących udział w badaniu dodatkowo podejmuje się pracy pozarolniczej. Pozostali rolnicy nie podejmowali dodatkowego zatrudnienia (pozarolniczego) ze względu na brak czasu (58,6%) oraz wystarczające dochody z prowadzenia działalności rolniczej (22,7%).

Zła sytuacja "małych" rolników. Myślą o zaprzestaniu produkcji

Co ciekawe, zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej rozważa dziś aż 18,4% rolników (biorących udział w badaniu).

- Najczęściej myślą o takiej decyzji osoby kierujące gospodarstwem rolnym o powierzchni poniżej 5 ha (31,1%) oraz rolnicy w wieku 35-54 lata (21,2%) - czytamy w dokumencie opisującym wyniki całego badania.

Rolnicy ze średnich i dużych gospodarstw tj. powyżej 30 ha - nie rozważają zaprzestania działalności rolniczej (w tej grupie respondentów zaobserwowano 55% wskazań dla odpowiedzi „zdecydowanie nie” i 25% wskazań odpowiedzi „raczej nie”)

Rolnicy kierujący gospodarstwem o powierzchni od 20 do 29,9 ha odpowiadali z kolei "zdecydowane nie" w 49,6% i ok. 36,1% odpowiedzi „raczej nie”.

- Na pytanie: „Co, Pana(i) zdaniem, stanie się z Pana(i) gospodarstwem rolnym, kiedy nie będzie już Pan(i) nim zarządzać?” 36,2% rolników wybrało odpowiedź „przejmie je ktoś młodszy z mojej rodziny, kto będzie kontynuował działalność rolniczą”, 15,5% - „pozostanie w rękach kogoś z rodziny, chociaż już nie będzie w nim prowadzona produkcja rolnicza”, a 13,8% - „przejmie je ktoś spoza rodziny, kto będzie kontynuował działalność rolniczą” - czytamy w wynikach badania "Polska wieś i rolnictwo 2024".

CZYTAJ TAKŻE: W jaki sposób najlepiej przekazać gospodarstwo? Kiedy? W jakiej formie?

Co stanowi największą barierę w rozwoju gospodarstwa rolnego?

Ponad połowa rolników uważa ponadto, że największą barierę w rozwoju gospodarstwa rolnego stanowi:

• niska opłacalność produkcji (67,2% wszystkich wskazań),
• trudności ze sprzedażą produktów (55,9% wskazań)
• wysokie ceny nośników energii i paliwa rolniczego (47,7% wskazań).

- Zarówno w tym jak i w 2023 r. odpowiedź „niska opłacalność produkcji” była najczęściej wybieraną odpowiedzią, a w porównaniu rok do roku częstość tych wskazań wzrosła o blisko 4 p.p. - czytamy w analizie badania.

Warto tu ponadto przypomnieć, że przed 2023 r. rolnicy najczęściej wskazywali jako największą barierę w rozwoju gospodarstwa rolnego „niedostateczne wyposażenie techniczne” oraz „niską opłacalność produkcji” i „braki w zakresie budynków/budowli rolniczych”.

Kiedy gospodarstwo pozwala rolnikowi na utrzymanie rodziny? Co jest konieczne?

Zdaniem rolników, którzy wzięli udział w badaniu, żeby ich gospodarstwo zapewniało utrzymanie rodziny, to w ciągu najbliższych 5 lat konieczne są przede wszystkim:

• inwestycje w nowe maszyny rolnicze (56,8% wskazań),
• remont posiadanych maszyn (49,1% wskazań),
• zakup ziemi (48,6% wskazań),
• wybudowanie lub rozbudowa istniejących budynków gospodarczych (46,5% wskazań),
• remont budynków gospodarczych, w tym wymiana pokrycia dachowego (42,2% wskazań)
• inwestycje w zakresie poprawy efektywności energetycznej lub odnawialne źródła energii (43,2% wskazań).

Jak poprawić sytuację w rolnictwie? Co mówią sami rolnicy?

Największym poparciem cieszyły się wśród respondentów kierujących gospodarstwem rolnym następujące propozycje zmian dot. rolnictwa:

• ograniczenie biurokracji w rolnictwie - 64,2%,
• rezygnacja z obowiązkowego ugorowania - 58,5%
• ograniczenie liczby kontroli w gospodarstwie - 54,5% (wartości procentowe dot. sumy wskazań odpowiedzi „tak jest to potrzebne”).

- Według osób kierujących gospodarstwem rolnym źródłem stresu w gospodarstwie rolnym jest przede wszystkim: „Niepewność gospodarcza” – 64,6% wskazań, i „liczne obowiązki i prace do wykonania w gospodarstwie rolnym” – 50,5% wskazań, podczas gdy niespełna połowa respondentów kierujących gospodarstwem rolnym (40,3%) przyznała, że w ostatnich pięciu latach na terenie ich gospodarstwa rolnego zostały wprowadzone zmiany, które miały na celu poprawę warunków bezpieczeństwa pracy - czytamy ponadto w analizie badania.

CZYTAJ TAKŻE: W rolnictwie pracuje się dłużej i ciężej, a jest coraz mniej opłacalne