Cała prawda o biopreparatach. To powinniśmy o nich wiedzieć
Współczesne rolnictwo stoi przed koniecznością łączenia efektywnej produkcji żywności z troską o środowisko naturalne i stabilność klimatyczną. Aby sprostać tym wymaganiom, konieczne jest wdrażanie innowacyjnych i zrównoważonych rozwiązań. Jednocześnie sektor rolny zmaga się z wieloma poważnymi wyzwaniami – coraz częstsze susze, ekstremalne zjawiska pogodowe czy narastająca odporność organizmów szkodliwych to tylko niektóre z nich. Sytuację dodatkowo komplikują ograniczone zasoby naturalne, wzrost liczby ludności na świecie, malejąca powierzchnia gruntów rolnych oraz złożone wymagania prawne.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Dodatkowo w ciągu ostatnich 6 lat w Unii Europejskiej wycofano 85 substancji czynnych środków ochrony roślin, w tym 83 chemiczne i 2 biologiczne. Portfolio dostępnych do zwalczania agrofagów w uprawach produktów stale się kurczy. W konsekwencji rolnikom brakuje narzędzi do prowadzenia skutecznej ochrony zdrowia roślin przed chorobami i szkodnikami, przez co produkcja wysokich plonów, o dobrej jakości i zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego staje się coraz trudniejsze.
Czy preparaty biologiczne są rozwiązaniem?
Rolnicy bardziej niż przedtem potrzebują różnych rozwiązań, które pomogą im w dążeniu do bardziej zrównoważonego i innowacyjnego rolnictwa. W odpowiedzi na te wyzwania potrzebne jest kompleksowe i zintegrowane podejście, które łączy produkcję bezpiecznej żywności, ochronę środowiska i klimatu oraz współpracę wszystkich uczestników sektora rolnego – od rolników, przez biznes, aż po naukowców i decydentów.
Odpowiedzią na dzisiejsze potrzeby rolnictwa mogą być innowacyjne rozwiązania w ochronie roślin takie jak preparaty biologiczne, które w ostatnich latach bardzo zyskują na popularności. Szacuje się, że wielkość światowego rynku biostymulatorów i biologicznych środków ochrony roślin w 2024 roku wynosiła 11,84 miliardów dolarów oraz przewiduje się, że wzrośnie ona do około 29,32 miliardów dolarów w 2034 roku. Europa również nie zostaje w tyle. Według danych Mordor Intelligence Europa stanowi 1/3 całego światowego rynku preparatów biologicznych.[3] Pokazuje to jednoznacznie, jak dynamicznie rozwija się rynek preparatów biologicznych na świecie.
Jednak, aby rolnicy mogli w pełni korzystać z ich potencjału, rynek preparatów biologicznych w Polsce i w Europie w pierwszej kolejności wymaga uporządkowania regulacyjnego. Poza tym potrzebne są nakierunkowane działania edukacyjne przybliżające rolnikom mechanizm działania takich produktów. Tylko wtedy preparaty biologiczne będą mogły w pełni odegrać kluczową rolę w nowoczesnym, zrównoważonym rolnictwie.
Preparaty biologiczne są więc przyszłością. Choć dzisiaj stwierdzenie, że są alternatywą dla chemicznych środków ochrony roślin to duże uproszczenie. Z pewnością mogą stanowić uzupełnienie chemicznej ochrony roślin, zwłaszcza w kontekście obecnych wyzwań. Na rynku dostępne są produkty o różnym mechanizmie działania – od dostarczania składników pokarmowych, przez stymulację procesów życiowych po ochronę roślin przed chorobami i szkodnikami.
Aktualna sytuacja prawna na rynku preparatów biologicznych
Obecnie sytuację preparatów biologicznych reguluje kilka różnych aktów prawnych zarówno krajowych, jak i europejskich:
· Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu,
· Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiającego przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE,
· Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin
· Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin.
Sytuacja prawna preparatów biologicznych mimo wyżej wspomnianych aktów prawnych wciąż jest niejasna. Brak jest przejrzystych definicji prawnych, co utrudnia rozwój biologicznych rozwiązań w rolnictwie. Tylko niektóre z produktów mają uregulowaną prawnie definicję, np. nawozowe produkty mikrobiologicznie czy na poziomie Unii Europejskiej – biostymulatory. W Polsce nie ma obowiązującej prawnie definicji biostymulatorów, dlatego produkty wprowadzane na rynek to produkty wprowadzane wyłącznie zgodnie z Rozporządzeniem unijnym.
Problem ma charakter ogólnoeuropejski – wciąż brakuje jednoznacznych definicji prawnych takich produktów jak biologiczne środki ochrony roślin czy bionawozy. W konsekwencji pojawiają się na rynku tak zwane „produkty garażowe”, których przeznaczenie oraz mechanizm działania nie jest do końca jasny.
Niejasna sytuacja prawa preparatów biologicznych uniemożliwia rolnikom wybór odpowiednich preparatów. Często bardzo trudno jest zweryfikować, czy dany preparat służy do ochrony przed agrofagami, czy ma wspomóc rozwój roślin. Trudności w określeniu, czy dany produkt to biologiczny środek ochrony roślin czy biostymulator wpływa na postrzeganie preparatów biologicznych przez rolników. Najnowsze badania przeprowadzone przez badaczy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu wskazują, że niejasności oraz ograniczona wiedza mają istotny wpływ na stosowanie tych produktów przez rolników, którzy obawiają się niskiej skuteczności przy jednocześnie nie małej cenie.
Wyzwania ograniczające potencjał
Brak uregulowanej sytuacji prawnej preparatów biologicznych to tylko jedno z wyzwań, które stoi przed rynkiem tych produktów. Kolejnym jest długi czas wprowadzania nowych rozwiązań na rynek. Obecnie substancje czynne biologicznych środków ochrony roślin przechodzą ten sam proces rejestracji i zatwierdzania co chemiczne środki ochrony roślin. Oznacza to, że proces jest długi i bardzo kosztowny. W przypadku substancji chemicznych cały proces trwa około 12 lat i kosztuje 261 milionów euro.
Rolnicy potrzebują szybszego dostępu do biologicznych środków ochrony roślin, które mogą pomóc im w ochronie upraw, zwłaszcza w momencie, w którym coraz więcej środków chemicznych jest wycofywanych, co w konsekwencji prowadzi do tego, że rolnicy zmagają się z problemem uodpornienia agrofagów na dostępne substancje czynne oraz rosnącą presją ze strony chorób i szkodników.
W obliczu wszystkich wyzwań, przed którymi stoją rolnicy potrzebne są zdecydowane i kierunkowe działa na poziomie nie tylko krajowym, ale również europejskim. Potrzebne jest uporządkowanie przepisów dotyczących stosowania biologicznych środków ochrony roślin oraz wprowadzenie usprawnień w ich procesie rejestracyjnym. W związku z tym Unia Europejska kładzie nacisk na rozwój i promocję preparatów biologicznych jako kluczowego elementu strategii zrównoważonego rolnictwa. Komisja Europejska na początku 2025 roku w ramach nowej Wizji Rolnictwa i Żywności ogłosiła pakiet uproszczeń mających na celu między innymi uproszczenie ścieżki rejestracji preparatów biologicznych. Zmiany planowane są na IV kwartał 2025.
Dostępne rozwiązania biologiczne – praktyczne możliwości dla rolników
Choć definicje prawne nie są do końca uporządkowane, rolnicy mają do dyspozycji szereg różnych rozwiązań. Zanim dany produkt zostanie zakupiony i zastosowany, warto zacząć od odpowiedniej diagnozy problemu, z jakim mierzy się uprawa oraz wyboru odpowiedniego produktu. Każdy produkt pełni określone funkcje i rolnicy mogą wybrać ten, który odpowie na ich potrzeby w danym momencie. Obecnie rolnicy mają do wyboru preparaty takie jak:
· Nawozowe produkty mikrobiologiczne to preparaty, których celem jest poprawa aktywności biologicznej gleby i stymulacja procesów odżywiania u roślin lub grzybów. Stosuje się je głownie w celu poprawy wykorzystania składników pokarmowych przez rośliny. Nawozowe produkty mikrobiologiczne umieszczane są w wykazie prowadzonym przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). Obecnie na liście znajduje się aż 358 produktów.
· Biostymulatory (rejestrowane zgodnie z rozporządzeniem unijnym), których celem jest wspomaganie procesów życiowych roślin i zwiększenie ich odporności na stres abiotyczny, np. suszę lub przymrozki.
· Stymulatory wzrostu – które są zdefiniowane w krajowej Ustawie o nawozach i nawożeniu i ich celem jest korzystny wpływ na rozwój roślin.
· Środki mikrobiologiczne – choć nie ma prawnej definicji „biologicznego środka ochrony roślin”, środki, które zawierają mikroorganizmy rejestrowane są przez Ministerstwo Rolnictwa jako „środki mikrobiologiczne”. Są one rejestrowane tak samo jak chemiczne środki ochrony roślin, a ich celem jest ochrona roślin przed agrofagami.
· Nawozy określane mianem „bionawozów”, czyli takie nawozy, które są na bazie surowców organicznych i zawierają mikroorganizmy.
Aby odpowiednio wybrać produkt, należy zwrócić szczególną uwagę, z jakim produktem ma się do czynienia – czy jest to nawóz, biostymulator czy biologiczny środek ochrony roślin. Tylko wtedy można mieć pewność, że zakupiony preparat okaże się skuteczny.
O skuteczności biologicznych środków decyduje właściwe stosowanie
Podobnie jak w przypadku chemicznych środków ochrony roślin, aby preparat biologiczny zadziałał, należy odpowiednio rozpoznać problem. Po rozpoznaniu problemu i wybraniu odpowiedniego produktu w pierwszej kolejności należy zapoznać się z jego etykietą. Etykieta biologicznych środków ochrony roślin to efekt wieloletnich badań, dlatego informacje w niej zawarte są rzetelne i poparte wynikami naukowymi. Stosowanie produktów zgodnie z etykietą pozwoli na osiągniecie odpowiedniej skuteczności preparatu.
Szczególną uwagę należy zwrócić na przechowywanie preparatów biologicznych, zwłaszcza tych zawierających żywe mikroorganizmy. Takie produkty mogą wymagać odpowiednich warunków przechowywania, aby zapewnić wysoką żywotność mikroorganizmów, a w konsekwencji skuteczność po zastosowaniu. Informację o optymalnej temperaturze przechowywania można znaleźć w etykiecie produktu. Często zakres temperatur jest niższy niż w przypadku chemicznych środków ochrony roślin i wynosi od 0 do 20 °C.
Należy jednak pamiętać, że preparaty biologiczne, zwłaszcza biologiczne środki ochrony roślin mogą stanowić jedynie uzupełnienie chemicznej ochrony roślin. Ich skuteczność będzie najwyższa w początkowych fazach rozwoju agrofagów, przy dużym nasileniu ochrona może wymagać podjęcia dalszych kroków i zastosowania chemicznych środków ochrony roślin, aby ograniczyć straty w plonie.
Co dalej z preparatami biologicznymi?
Preparaty biologiczne – obejmujące biologiczne środki ochrony roślin, biostymulatory i bionawozy – są przyszłością rolnictwa, szczególnie w kontekście dążenia do bardziej zrównoważonej i innowacyjnej produkcji. Ich rozwój jest kluczowym elementem transformacji europejskiego rolnictwa, która nabiera tempa w 2025 roku wraz z wdrażaniem „Wizji Rolnictwa i Żywności 2035” oraz proponowanych uproszczeń. Rynek rozwija się bardzo dynamicznie, lecz wciąż napotyka bariery od braku jednolitych definicji prawnych, przez długi proces rejestracji i brak harmonizacji na poziomie europejskim. Dlatego istnieje potrzeba przyspieszenia innowacji oraz uproszczenia procesów rejestracyjnych dla zrównoważonych rozwiązań, w tym preparatów biologicznych, co będzie sprzyjać zwiększeniu ich dostępności i zastosowania w praktyce rolniczej.
Jednak wykorzystanie potencjału preparatów biologicznych w przyszłości wymaga i kompleksowego, i systemowego podejścia. Kluczowe będzie usprawnienie ram regulacyjnych, które powinny uwzględniać specyfikę preparatów biologicznych, skrócić czas oraz obniżyć koszty rejestracji, a jednocześnie zapewnić wysokie standardy bezpieczeństwa i skuteczności. Zdecydowane działania w kierunku rozwoju rynku preparatów biologicznych takie jak uporządkowanie przepisów na poziomie europejskim oraz wprowadzenie jasnych definicji prawnych to podstawy dla budowania zaufania wśród producentów, dystrybutorów i użytkowników końcowych.
Równolegle, obok działań regulacyjnych, równie ważne są efektywne działania edukacyjne i wsparcie transferu wiedzy. Są one niezbędne, aby rolnicy mogli świadomie integrować preparaty biologiczne w swoich systemach produkcji, optymalizując ich zastosowanie i maksymalizując efekty ekonomiczne oraz środowiskowe. Jeśli powyższe warunki zostaną spełnione, biologiczne rozwiązania mogą stać się jednym ze znaczących filarów zrównoważonego rolnictwa w Polsce i w całej Europie.
- Tagi:
- biopreparaty
