Jak zadbać o odpowiedni mikroklimat w oborze?

Źródło: Ksenia Pięta

Osiągnięcie sukcesu w chowie bydła mlecznego zależy od wielu koniecznych do spełnienia kryteriów. Zalicza się do nich odpowiednio zbilansowana baza paszowa, technologia chowu i wyposażenie budynku, opieka weterynaryjna, ale również warunki mikroklimatyczne. Nie spełnienie przynajmniej jednego z tych warunków może doprowadzić do daleko idących negatywnych skutków w postaci m.in. chorób, schorzeń czy też powikłań.

Pod pojęciem mikroklimatu rozumiemy zespół warunków klimatycznych (lub pogodowych), występujących lub wytwarzanych na określonej niewielkiej przestrzeni lub w pomieszczeniu. W związku z tym, że od wielu lat dąży się i mówi, aby zwierzętom zapewnić jak najkorzystniejszy tzw. „dobrostan” – pod pojęciem którego rozumiemy „…stan osobnika odnoszący się do jego usiłowań radzenia sobie ze środowiskiem (D. Broom)...” należy przyjrzeć się bliżej pewnym kwestiom, które bardzo często jako hodowcy zaniedbujemy, prowadząc tym samym do gorszej kondycji psycho-fizycznej bydła, wolniejszych przyrostów masy ciała, niższej mleczności itp. Najważniejszymi kryteriami pozwalającymi ocenić rolnikowi stan dobrostanu zwierząt jest:  zadowalający stan zdrowia, prawidłowy wzrost i dojrzewanie , wysoka płodność i produkcyjność, różnorodność prawidłowych form zachowania się, w tym przeżywania przyjemności.

Trzeba pamiętać iż wpływ na wszystkie te kryteria mają znaczący wpływ (obok zarządzającego człowieka) - rozwiązania techniczne i technologiczne.

Pod pojęciem mikroklimatu rozumiemy następujące czynniki go kształtujące:

            - temperatura powietrza

            - wilgotność powietrza

            - skład i ruch powietrza wewnątrz pomieszczenia inwentarskiego

            - oświetlenia

            - hałas

W tym miejscu Wzłowiek niestety nie ma wpływu na czynniki zewnętrzne (pogoda, klimat), ale z kolei posiada znaczny wpływ na kształtowanie wybranych czynników mikroklimatycznych pod względem samego budynku inwentarskiego np. poprzez m.in. odpowiedni typ obory, wielkość, ustawienie budynku względem stron świata oraz odpowiednią obsadę i rozmieszczenie grup technologicznych wewnątrz niego i wyposażenie techniczne. Dlatego też na tych elementach powinno się skupić uwagę przy kształtowaniu i utrzymywaniu najkorzystniejszych warunków bytowania zwierząt.

Temperatura i wilgotność

Bydło zasadniczo dobrze znosi różne warunki mikroklimatyczne, zwłaszcza w oborach wolnostanowiskowych. Dzieje się to przede wszystkim z faktu na dobrą termoregulację ciała tych zwierząt. Krowy dorosłe znoszą temepratury w zakresie -10°C do +25°C. Niezwykle jednak istotne jest zapewnienie im zacisznego miejsca bez przeciągów i zadaszonego, zabezpieczającego je oraz ściółkę przez zawilgoceniem w przypadku deszczu lub śniegu. Korzystnym jest krótki ciepły deszcz, gdy zwierzęta znajdują się np. poza budynkiem, który obmywając skórę i sierść, usuwa zabrudzenia i mikroorganizmy. W sytuacji temperatury poniżej -10°C ma miejsce zwiększony pobór paszy i rozrost okrywy włosowej. 

Natomiast przy temperaturze ponad +25°C następuje zmniejszenie poboru paszy, w związku z tym zmniejsza się wydajność mleczna oraz, co jest zrozumiałe, obserwuje się wolniejszy przyrost masy zwierząt. Mniejsza wydajność mleczna wynika przede wszystkim z faktu zaburzeń fizjologicznych krów podczas produkcji mleka, której przyczyną jest właśnie zbyt wysoka temperatura otoczenia.

 Warto wiedzieć, iż osobniki dorosłe dobrze znoszą temperatury poniżej zera, pod warunkiem jednak że powietrze jest suche, a w oborze nie występują przeciągi. Najgorsza sytuacja  występuje wówczas, gdy przy wysokiej temperaturze otoczenia – również jest wysoka wilgotność powietrza (>80%) w połączeniu z małą wymianą powietrza. Takie sytuacje określa się mianem stresu. W tabeli 1 zaprezentowano najistotniejsze parametry mikroklimatyczne dla bydła mlecznego.

Tabela 1  Wartości najistotniejszych parametrów mikroklimatycznych dla bydła mlecznego

[Źródło: „Systemy utrzymania bydła – Poradnik”]

Orientacyjną metodą zweryfikowania odpowiedniej temperatury i wartości wilgotności jest  zsumowanie wartości temperatury i wilgotności względnej.  Powinna ona wynosić 90. Zakłada się, iż zbliżona wartość do 90 preferuje oszczędność energii, a mniejsza (np. 85) preferuje dobrostan [1].

Kolejnym ważnym czynnikiem kształtującym mikroklimat wewnątrz budynku jest ruch i prędkość powietrza. Szczególnie w chłodne pory roku należy unikać przeciągów prowadzących do nadmiernego wychłodzenia powierzchni ciała zwierząt. Zwłaszcza najbardziej wrażliwe na przeciągi są cielęta. Natomiast w ciepłe pory roku zwiększenie prędkości powietrza korzystnie działa z uwagi na wzmożone chłodzenie powierzchni ciała zwierząt. Jak podaje literatura [1] przyrost prędkości powietrza o 1 m/sek odpowiada spadkowi temperatury o 1,5-2oC w przypadku zwierząt o długiej okrywie włosowej (30 mm) i 3-4oC dla zwierząt z okrywą krótką.  

Tabela 2  Wymagane przepływy powietrza w oborze w zależności od pory roku

Źródło: „Systemy utrzymania bydła – Poradnik”]

*) Dla krów wysokowydajnych prędkość przepływu powietrza należy zwiększyć o 25%.

**) Minimalną wentylację w systemach utrzymania na głębokiej ściółce należy zwiększyć o 50%.

Jakość powietrza

Następny parametr niezwykle ważny w kształtowaniu mikroklimatu w oborze to skład powietrza oraz wentylacja zużytego powietrza. o prawda poniższy artykuł nie jest poświęcony zagadnieniu wentylacji ale warto tylko zasygnalizować, że jest to zabieg polegający na konieczności usunięciu zużytego powietrza i pary wodnej oraz gazów szkodliwych i zastąpieniu go świeżym. A w obrębie wentylacji wyróżniamy wentylację naturalną i mechaniczną. Produkcja zwierzęca charakteryzuje się emisją odorów i gazów szkodliwych (zwanych także cieplarnianymi). Zaliczamy do nich m.in.: amoniak, metan, podtlenek azotu, siarkowodór, tlenek- i dwutlenek węgla. Są to szczególnie niebezpieczne związki chemiczne, mające wpływ nie tylko na znajdujące się w oborze zwierzęta, ale również dla ludzi z obsługi. Zawartość gazów w pomieszczeniu inwentarskim może mieć różnorakie pochodzenie, jednak najczęstszymi i najistotniejszymi źródłami emisji wymienionych gazów są odchody zwierząt, w postaci zarówno gnojowicy, jak i też obornika, ściółki, paszy.  Istotnym źródłem metanu jest również fermentacja jelitowa oraz emisja produktów przemiany materii na zewnątrz przeżuwaczy. W tabeli 3 przedstawiono dopuszczalne stężenia wybranych gazów szklarniowych.

Tabela 3 Wartości stężenia wybranych gazów szkodliwych w oborze

[Źródło: Romaniuk W, Fiedorowicz G.1997]

Kolejnym zanieczyszczeniem powietrza są zawarte w nim wszelkiego typu i rodzaju pyły. Za pyły uważa się najmniejsze cząstki unoszące się w powietrzu o średnicach już od 0,001μm -1000μm i stanowiące fizyczne zanieczyszczenie. Pyły mogą być zarówno pochodzenia organicznego, jak i nieorganicznego. Zagrożenie  kurzem i pyłami wynika przede wszystkim z tego, że cząstki stałe o średnicy większej od 50 μm dostając się z wdychanym powietrzem, prowadzają do podrażnień organów dróg oddechowych. Ponadto mogą być przyczyną dolegliwych alergii wskutek bezpośredniego kontaktu z powierzchnią ciała także człowieka. Ponadto kurz i pyły są dobrym miejscem dla bakterii, drobnoustrojów, roztoczy, a możliwość swobodnego unoszenia się w powietrzu ułatwia rozprzestrzenianie się na znaczne odległości i docieranie do najdrobniejszych zakamarków. Szkodliwymi pyłami są już cząstki o średnicy 50-10 μm – przedostając się do płuc – uszkadzają je. Cząstkami najbardziej degradującymi zdrowie organizmów żywych są o średnicy 5-0,25 μm. Pyły o wielkości mniejszej niż 0,25 μm praktycznie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Pyły ze względu na pochodzenie można podzielić na:

- organiczne – czyli np. pochodzenia roślinnego, zwierzęcego.

- nieorganiczne: mineralne i metaboliczne

- mieszane – m.in. pochodzenia paszowego

Obniżyć poziom zapylenia można również poprzez zastosowanie tzw. zraszaczy w oborach – szczególnie latem – co wpłynie również na obniżenie temperatury w upalne dni. Kolejnym czynnikiem prowadzącym do zwiększonego zapylenia jest również czas i intensywność oświetlenia pomieszczeń inwentarskich. Zaobserwowano większe zapylenie pomieszczeń przy dłuższym okresie oświetlania pomieszczeń. Obniżenie o ok. 30% zapylenia można uzyskać w wyniku skrócenia czasu oświetlenia z 12 h do 6 h na dobę, oraz zmniejszenie natężenia światła z 20 do 15 lx.